Ziekte van Marek bij kippen

witte kippen in het donker

Marek bij kippen: symptomen, besmetting en preventie voor hobbyhouders

Marek is een ernstige ziekte bij kippen die wereldwijd voorkomt. Vooral jonge dieren zijn kwetsbaar. Deze besmettelijke virusziekte, veroorzaakt door een herpesvirus, kan leiden tot verlamming, tumoren en zelfs sterfte.  In dit uitgebreide artikel lees je alles over besmetting, verschillende vormen van Marek, de invloed op kuikens en hoe je risico’s kunt beperken. We blijven neutraal over vaccinatie, maar geven je wel alle informatie mee die van belang is om een weloverwogen keuze te maken.

 

 

Wat is Marek en hoe raken kippen besmet?

Marek is een virusinfectie bij kippen, veroorzaakt door een herpesvirus. Besmetting gebeurt via stofdeeltjes en huidschilfers (veerdons) van besmette kippen. Deze stofdeeltjes kunnen maanden in het hok aanwezig blijven. Inademing van het stof is al voldoende voor besmetting. Het virus zit in de veerfollikels en wordt verspreid zodra kippen in de rui zijn of veerverlies hebben.

Een kip kan besmet raken vanaf het moment dat ze uit het ei komt. Omdat het virus langdurig in de omgeving aanwezig blijft, kunnen kuikens via het eerste contact met hun omgeving (bodem, strooisel, veren) het virus al inademen. De eerste blootstelling vindt dus meestal direct na uitkomst plaats.

Uit een internationaal onderzoek  blijkt dat kuikens al vanaf de eerste levensdag gevoelig zijn voor besmetting. Ze blijven echter vatbaar tot een leeftijd van ongeveer 12 tot 16 weken. In deze periode is het immuunsysteem nog onvoldoende ontwikkeld om het virus volledig af te weren. Hoewel besmetting al direct na uitkomst kan plaatsvinden, is de kans op ziekte het grootst tijdens de eerste levensmaanden, vooral bij stress, slechte hygiëne of andere gezondheidsproblemen. Dit onderstreept het belang van een schone, virusvrije omgeving in de eerste weken én maanden van het leven van een kuiken.

Eenmaal besmet blijft een kip levenslang drager. Ook kippen die zelf nooit symptomen ontwikkelen, kunnen nog steeds virus uitscheiden via hun veren. Dit maakt het virus extra verraderlijk: ook ogenschijnlijk gezonde kippen kunnen de infectie onbedoeld doorgeven aan andere, niet-immune dieren. Op latere leeftijd kunnen deze dragers alsnog ziek worden, bijvoorbeeld bij stress of verzwakking van het immuunsysteem.
Verstandig is dus bij aanschaf van nieuwe kippen om deze pas na de 16e week te introduceren wanneer je geen zekerheid hebt of je kippentoom Marek vrij is. Zo voorkom je iedergeval dat te jonge dieren ziek worden.

 

 

Symptomen en vormen van Marek bij kippen

Marek kent verschillende vormen. De ernst verschilt per kip, leeftijd, virusvariant en weerstand. Dit zijn de meest voorkomende ziektebeelden:

Neurologische vorm

  • Verlamming van poten, vleugels of nek

  • Spagaat-houding (één poot naar voren, één naar achter)

  • Moeite met lopen of evenwicht

Tumorvorm (visceraal)

  • Tumoren in organen zoals lever, milt, longen of eierstokken

  • Vermagering, verminderde eetlust

  • Soms plotselinge sterfte zonder duidelijke symptomen

Oogvorm (oculaire Marek)

  • Verkleuring van de iris (grijzig of blauwachtig)

  • Vergrote of misvormde pupil

  • Verminderd zicht of blindheid

Huidvorm (cutane Marek)

  • Verdikkingen en knobbeltjes op de huid of bij veerfollikels

  • Rode, ontstoken bultjes

Let op: een kip kan meerdere vormen tegelijk hebben. De symptomen ontstaan meestal tussen 8 en 20 weken leeftijd, maar kunnen ook pas op latere leeftijd optreden, vooral als de kip drager is en het virus zich door stress activeert.

 

 

Gevolgen voor kuikens en jonge kippen

Marek is het gevaarlijkst voor jonge kippen tussen 0 en 5 maanden. De ziekte verspreidt zich vooral in deze leeftijdsgroep, omdat hun afweer nog in opbouw is. Kuikens raken besmet via de omgeving, en niet via het ei zelf, maar wel direct ná uitkomst. Symptomen kunnen pas weken of maanden later zichtbaar worden.

  • Verlamming en sterfte komen vaak plotseling.

  • Een besmette jonge toom kan voor blijvende virusverspreiding zorgen.

  • Kippen die de ziekte overleven blijven drager en kunnen andere kuikens besmetten.

Hierdoor kunnen hele generaties binnen een toom onopgemerkt besmet raken, zelfs zonder dat er duidelijke ziekteverschijnselen zijn.

 

 

Kun je Marek bij kippen testen?

Marek is lastig te herkennen. De symptomen lijken op die van andere ziekten. Zelfs bij sectie worden afwijkingen soms niet als Marek herkend. Toch is sectie bij een gespecialiseerde dierenarts of laboratorium de meest zekere manier om de diagnose te stellen.

Daarnaast zijn er testen op veerstof of veerzakjes mogelijk, waarmee gekeken wordt of het virus aanwezig is in de omgeving of bij het dier. Deze tests zijn inmiddels ook beschikbaar voor hobbyhouders, maar alleen via gespecialiseerde laboratoria of via dierenartsen die hiermee samenwerken.

 

Hoe voorkom je Marek bij je kippen?

Er is geen behandeling voor Marek. Dit zijn stappen die je in overweging kunt nemen:

1. Vaccinatie van kuikens

  • Het Marek-vaccin wordt toegediend op de dag van uitkomst.

  • Bescherming is pas actief na 4–7 dagen.

  • Gevaccineerde kippen kunnen nog steeds virusdrager worden en het doorgeven aan anderen.

In Nederland is vaccinatie bij hobbykippen geen standaard. In tegenstelling tot landen als Duitsland, de VS en Australië, waar vaccinatie gebruikelijk is, worden kuikens bij hobbyfokkers in Nederland lang niet altijd gevaccineerd. Informeer hier dus goed naar bij aankoop.

Vaccinatie kan ernstige ziekte voorkomen bij het individuele dier, maar houdt het virus niet tegen. Dit is belangrijk om te weten, omdat een gevaccineerde kip die zelf niet ziek wordt, nog steeds virus kan uitscheiden en onbedoeld andere kippen besmetten. Het maakt het soms lastig om kippen op later termijn samen te voegen als niet alles is gevaccineerd. Denk hier dus goed over na.

2. Scheiding van leeftijdsgroepen

  • Huisvest kuikens en jonge kippen apart van oudere dieren.

  • Vermijd contact met volwassen kippen totdat de jonge dieren beschermd zijn.

3. Gevaccineerd en niet-gevaccineerd mengen? Pas op.

Een belangrijk risico is het mengen van gevaccineerde en niet-gevaccineerde dieren. Omdat een gevaccineerde kip nog steeds virusdrager kan zijn zonder symptomen, kan zij onbedoeld een niet-gevaccineerde kip ernstig ziek maken. Dit is vooral riskant als je nieuwe kippen bij een bestaande toom plaatst. Introduceer daarom alleen kippen met gelijke vaccinatiestatus en zorg voor quarantaine bij nieuwkomers. Vanaf 16 weken zijn kippen minder vatbaar. Ze kunnen wel besmet worden, maar worden er doorgaans niet meer ziek van. Maar kunnen wel drager worden en het doorgeven.

4. Goede hygiëne en schoonmaak

  • Verwijder regelmatig stof, veren en uitwerpselen uit het hok.

  • Desinfecteer het hok grondig tussen opfokrondes.

  • Werk van jong naar oud bij het verzorgen van kippen.

5. Beperk bezoekers 

  • Laat geen onbekende dieren of mensen met kippen in de buurt van je toom.

  • Gebruik aparte kleding of laarzen bij het verzorgen van jonge kuikens.

  • Wees voorzichtig met tentoonstellingen of ruilhandel.

 

 

Marek wereldwijd: wat zien we in andere landen?

In veel landen wordt Marek als serieuze bedreiging gezien voor hobbypluimvee. Daar is vaccinatie van kuikens al tientallen jaren standaard.

  • In de VS worden kuikens in broederijen vaak in het ei (in-ovo) gevaccineerd.

  • In Duitsland is het Rispens-vaccin standaard tegen de meest virulente vormen.

  • In Australië waarschuwen dierenartsen voor het kopen van ongevaccineerde hobbykuikens.

Het virus is wereldwijd steeds virulenter geworden. Nieuwe stammen (vv en vv+) kunnen in sommige gevallen zelfs gevaccineerde kippen aantasten. Daarom is het belangrijk om zowel te vaccineren als goed op hygiëne te letten.

De internationale veterinaire richtlijnen (o.a. van DEFRA en USDA) bevestigt dat vaccinatie effectief is tegen klinische symptomen, maar niet volledig beschermt tegen besmetting of uitscheiding. Ook benadrukken deze bronnen dat vroege besmetting (vlak na uitkomst) de grootste risicofactor is.

 

 

Veelgestelde vragen over Marek

Hoe lang blijft het virus besmettelijk?

Maanden tot jaren, vooral in stof van het hok.

Kunnen kippen herstellen van Marek?

Zelden. De meeste zieke kippen sterven of blijven verlamd. Sommige met milde klachten kunnen wel overleven.

Is vaccinatie verplicht?

Nee, en het is in Nederland bij hobbyhouders zeker geen standaard. Informeer bij aankoop van kuikens.

Kan ik mijn kippen laten testen?

Ja, via veertesten of stofmonsters, maar dat gebeurt meestal alleen via gespecialiseerde laboratoria. Zekerheid kan meestal alleen via sectie.

Wat doe ik met een kip die symptomen heeft?

Houd het dier apart. Raadpleeg een dierenarts. Bij verlamming of ernstig lijden is inslapen vaak het beste.

 

 

Samengevat

Marek is een sluipende en verraderlijke ziekte onder hobbykippen. Vooral jonge dieren lopen risico. Er is geen behandeling, dus blijf oplettend om je dieren te beschermen:

  • Laat kuikens evt vaccineren (liefst op dag 1, als je hiervoor kiest)

  • Houd leeftijdsgroepen gescheiden

  • Reinig het hok regelmatig en verwijder stof

  • Meng geen gevaccineerde en niet-gevaccineerde dieren zonder afweging

  • Wees bewust dat ook gezonde kippen drager kunnen zijn

Marek komt overal ter wereld voor, maar met een goede voorbereiding kun je de risico’s beperken. Weeg altijd af wat bij jouw situatie past, of je nu kiest voor vaccinatie of voor een gesloten, virusvrije toom. Beide vereisen toewijding en kennis.

Heb je vragen, dan laat het weten, per app of mail zijn wij bereikbaar.

Liefs, van Lin

 

 

Geraadpleegde bronnen

  • Penn State Extension – Marek’s Disease in Chickens

  • University of Maryland Extension – Preventing Marek’s in Small Flocks

  • Merck Veterinary Manual – Marek’s Disease

  • USDA Agricultural Research Service – Cracking the Code of Marek’s Disease

  • Hobby Farms (UC Davis) – What You Need To Know About Marek’s Disease

  • DEFRA (UK) – Marek’s Disease Guidelines

  • Tasmanian Government – Marek’s Disease Factsheet

  • Internationale PDF over Marek uit diergezondheidsinstituten (via upload 2024)

 

 

«   »