Ziekte bij kippen – Ehbo

Eerste hulp bij zieke kippen

Inleiding

Kippen zijn populaire dieren in stadstuinen, boerderijen en achtertuinen. Hoewel ze over het algemeen sterk en zelfstandig zijn, kunnen ze plotseling ziek worden of gewond raken. Als hobbyhouder is het belangrijk voorbereid te zijn op acute situaties. Een kip kan niet zeggen waar het pijn doet dus kennis van signalen, eerste hulp en een goed uitgeruste EHBO-kit is cruciaal. In dit artikel bespreken we:

• Veelvoorkomende noodsituaties en hoe je ze herkent.

• Hoe je eerste hulp toepast per scenario.

• Welke materialen niet mogen ontbreken in je EHBO-kit.

• Waarom preventie een vorm van eerste hulp is.

• Creatieve en natuurlijke alternatieven als je geen professionele middelen hebt.

De informatie is gebaseerd op internationale veterinaire inzichten, praktische ervaringen van pluimvee-experts, en wetenschappelijke bronnen.

Deel 1 – Veelvoorkomende Eerste Hulp Scenario’s

1. Wonden en bloedingen

Waarom behandelen: Wonden kunnen snel geïnfecteerd raken. Zelfs kleine verwondingen kunnen leiden tot verenpikken, maden of zelfs bloedvergiftiging.

Symptomen:

• Bij oppervlakkige wonden: schrammen, krasjes, geen hevige bloeding

• Bij diepe wonden: hevig bloedverlies, open vlees, door roofdieren of verwonding

Wat te doen bij oppervlakkige wonden:

• Reinig met zoutoplossing 

• Breng een milde wondzalf zoals Vetramil of Bepanthen.

• Laat aan de lucht drogen of dek losjes af met schoon gaasje

• Zet de kip indien mogelijk apart als er risico is op pikken van andere kippen,  soortgenoten zijn vaak geneigd te pikken naar bloed of wonden

Wat te doen bij diepe wonden:

• Stop bloeding door te drukken met schoon gaas

• Reinig indien mogelijk met zoutoplossing

• Gebruik een gaasje + zelfklevende sporttape 

• Improviseer bij nood met schone katoenen lap een touwtje of elastiekje (niet te strak)

• Laat de wond ademen en verwissel dagelijks het verband

• Isoleer de gewonde kip altijd van de groep om verenpikken, stress en infectie via open wond te voorkomen. Hiermee voorkom je ook dat vliegen eitjes leggen en er maden ontstaan.

Wanneer dierenarts?

• Bij doorbijten tot op spier/been

• Bij maden in de wond

• Bij aanhoudende bloeding of infectieverschijnselen

Wat te doen, eerste hulp bij maden

1. Zet de kip apart
Breng haar direct naar een warme, rustige plek, zonder vliegen.

2. Verwijder zichtbaar vuil
Knip veren rondom de wond voorzichtig weg, en verwijder mestresten in het gebied.

3. Spoel de wond goed uit
Gebruik bij voorkeur een fysiologische zoutoplossing (NaCl 0,9%), dit heeft dezelfde zoutwaarden als het lichaam. Daardoor zwelt het weefsel niet op, wat belangrijk is: opgezwollen weefsel geneest trager, is gevoeliger voor stress en laat bacteriën makkelijker doordringen.

Geen NaCl-oplossing in huis? 
Maak het zelf (zien recept onderaan dit artikel) 

Of  epsomzout-oplossing gebruiken als alternatief.
Los hiervoor 1 afgestreken theelepel (± 5 gram) epsomzout op in 250 ml lauw water. Spoel hiermee de wond meerdere keren per dag. Let op, epsomzout werkt iets uitdrogender op weefsel, dus gebruik dit alleen als je geen fysiologische zoutoplossing hebt, en niet langdurig.

4. Verwijder de maden
Verwijder zichtbare maden voorzichtig met een pincet. Geen pincet bij de hand? Gebruik een schoon wattenstaafje of doekje.

5. Breng een wondzalf aan
Gebruik bijvoorbeeld Vetramil, Bepanthen of een andere antibacteriële zalf van de dierenarts. Dek de wond eventueel licht af met een schoon gaasje, en vervang dit dagelijks.

6. Observeer en herhaal
Controleer dagelijks op nieuwe maden of infectie. Blijf spoelen en zalven tot het gebied schoon en rustig blijft.

2. Botbreuken of Kreupelheid

Symptomen:

• Niet meer willen of kunnen lopen

• Slepen met poot of vleugel

• Zichtbare zwelling of scheve stand

• Soms alleen een lichte mankheid of plotseling verstapt gedrag

Wat te doen:

• Isoleer in een kleine ruimte zodat rust ontstaat

• Improviseer spalk met ijslollystokje,  of stukje karton bij vermoedelijke breuk

• Bevestig met zelfklevende sporttape (niet te strak)

• Bij lichte kreupelheid of verstappen kan je enkele dagen rust geven

• Eventueel een milde pijnstiller voor kippen toepassen, zoals op advies van dierenarts (bijv. meloxicam)

Verschil breuk vs verstapping:

• Breuk: duidelijke standafwijking, forse zwelling, kip gebruikt poot helemaal niet

• Verstapping of kneuzing: poot wordt voorzichtig gebruikt, wisselend kreupel

Wanneer naar dierenarts?

• Open breuk of als kip geen enkele druk meer verdraagt

• Geen verbetering binnen 2 dagen, ook niet bij lichte klachten

3. Acute Ademhalingsproblemen

Waarom behandelen: Verstikking of ademnood kan snel fataal zijn.

Symptomen:

• Open bek ademen

• Piepende of sissende ademhaling

• Blauwe kam of lellen

• Lusteloosheid, snelle of moeizame ademhaling

Wat te doen:

• Breng kip direct naar warme, tochtvrije plek met frisse lucht

• Laat haar stomen boven een kom heet water (eventueel met tijm of kamille – nooit te dichtbij!)

• Voeg elektrolyten toe aan het drinkwater

• Vermijd stress en drukte

Wanneer naar dierenarts?

• Bij blauwverkleuring, uitputting of als ademhaling niet verbetert binnen 1-2 uur

4. Legnood

Waarom behandelen: Een ei dat vastzit kan ernstige inwendige schade veroorzaken en snel dodelijk zijn.

Symptomen:

• Zwaar persen zonder resultaat

• Ineengedoken houding

• Opgezette cloaca of buik

• Niet willen eten of drinken

Wat te doen:

• Zet kip in een warm Epsomzoutbad (1 eetlepel per liter warm water, 15-20 minuten)

• Smeer cloaca in met vaseline, kokosolie of olijfolie, probeer indien mogelijk zonder het ei stuk te maken rond de rand van cloaca iets olie in te spuiten met een spuitje zonder naald.

• Geef calcium zoals  vloeibaar calciumsupplement

• Laat rusten in warme, donkere plek

Wanneer naar dierenarts?

• Als er binnen 1-2 uur geen verbetering is

• Als ademhaling verslechtert of kip flauw valt

5. Vergiftiging

Waarom behandelen: Veel voorkomende gifstoffen kunnen snel schade aanrichten aan zenuwen of organen.

Symptomen:

• Braken (zelden), diarree

• Sloomheid, toevallen, verlies van controle

• Schuimbekken of trillingen

Wat te doen:

• Verwijder direct de vermoedelijke gifbron (plant, schimmel, giftige stof)

• Dien geactiveerde kool toe – bijv. Norit (humane tablet of capsule)

  • Let op: Norit is actieve kool met hulpstoffen voor mensen. Het is veilig in noodgevallen, maar puur actieve koolpoeder is beter te doseren. Gebruik indien mogelijk een variant zonder toevoegingen.

  • Actieve kool werkt alleen bij orale vergiftiging en zolang het gif zich nog in het maag-darmkanaal bevindt (binnen 1–2 uur na opname).

• Bied elektrolyten aan in water

  • Elektrolyten helpen de vochtbalans en mineraalhuishouding te herstellen, die snel verstoord raakt bij diarree, braken of shock.

  • Ze ondersteunen de circulatie en bevorderen herstel van verzwakte kippen tijdens vergiftiging.

Wanneer naar dierenarts?

• Bij verslechtering binnen 30-60 minuten

• Als kip niet meer drinkt of blijft liggen

6. Oververhitting / Koude Stress

Oververhitting – Symptomen:

• Hijgen, vleugels gespreid

• Wankelen of omvallen

• Nat-achtig mestgedrag, slap

Wat te doen:

• Verplaats de kip naar een koele, schaduwrijke plek met luchtstroom

• Bied koel (niet ijskoud) water aan met elektrolyten

• Gebruik een natte doek in de omgeving (bijvoorbeeld op de vloer of over een ventilatie-opening), zodat verdamping de lucht afkoelt

• Bied een zandbad aan in de schaduw

Let op:

• Geen eten geven, ook geen komkommer, dit belast het lichaam extra

• Geen bad geven , zelfs lauw water kan leiden tot temperatuurshock of hartproblemen

• Een natte kip verliest haar natuurlijke isolatie en raakt verder van streek

Waarom geen bad bij oververhitting?

• Kippen kunnen bij oververhitting al in een verzwakte toestand verkeren en zeer gevoelig zijn voor temperatuurwisselingen.

• Zelfs een lauw bad kan dan leiden tot een temperatuurschok of hartproblemen, doordat de plotselinge afkoeling een abrupte reactie in het lichaam veroorzaakt.

• Pluimvee heeft een andere warmtehuishouding dan mensen; ze kunnen hun warmte alleen kwijt via de ademhaling en kam/lellen. Te snelle afkoeling onderbreekt dat mechanisme.
  

  Bronvermelding:

  • Deze waarschuwing wordt onder andere genoemd in de richtlijnen van PoultryDVM en HobbyFarms (zie bronnenlijst), waar het gebruik van baden bij oververhitting expliciet wordt afgeraden. De Merck Veterinary Manual benoemt ook dat temperatuurverandering geleidelijk moet plaatsvinden bij hittestress om cardiovasculaire complicaties te voorkomen.

   

Kan een kip in shock raken van de hitte zelf?

• Ja. Bij ernstige oververhitting kan een kip in hypovolemische of thermische shock raken. In extreme gevallen kan dit fataal zijn.

• Zelfs dan blijft geleidelijke afkoeling via luchtbeweging, schaduw, en elektrolyten de veiligste eerste stap.

• Een bad wordt pas overwogen onder toezicht van een gespecialiseerde dierenarts, en dan met uiterste voorzichtigheid.

Koude stress – Symptomen:

• Trillen, kou aan poten of kam

• Stilzitten, ineengedoken houding, niet reageren

• Verminderde eetlust of beweging

Waardoor ontstaat koude stress?

• Plotselinge temperatuurdalingen

• In water gevallen kippen die niet snel worden afgedroogd en opgewarmd

• Vochtige veren of tocht in het nachthok

• Verlies van lichaamswarmte bij zieke of oudere kippen

• Vochtige veren of tocht in het nachthok

• Verlies van lichaamswarmte bij zieke of oudere kippen

Wat te doen:

• Breng de kip naar een warme, droge ruimte zonder tocht

• Gebruik een warmtelamp of warme kruik gewikkeld in een handdoek

• Zorg voor droog strooisel en eventueel extra isolatie in het hok

• Controleer of andere kippen ook symptomen vertonen

Wanneer naar dierenarts?

• Bij bewusteloosheid, niet willen drinken of verslechtering na opwarming

7. Ernstige shock (na trauma of aanval)

Symptomen:

• Kip ligt plat, reageert nauwelijks, koud aanvoelend

• Snelle oppervlakkige ademhaling

• Ernstig trillen of beven, vaak in combinatie met koude poten of kam

• Ogen halfdicht of afwezig ogend

Wat te doen:

• Breng de kip direct naar een warme, rustige ruimte

• Dek losjes toe met een handdoek om warmte vast te houden

• Bied kleine beetjes lauw water met elektrolyten aan zodra ze wakker genoeg is om te drinken

• Laat haar volledig rusten, voorkom prikkels en stress

Let op:

• Geef géén voedsel of medicijnen zolang ze zwak of bewusteloos is

• Blijf ademhaling en hartslag observeren (bijvoorbeeld door naar borstbeweging te kijken)

Wanneer dierenarts?

• Als kip niet opknapt binnen 30–60 minuten

• Als hartslag of ademhaling zwakker wordt

• Bij aanhoudende uitputting of als shock het gevolg is van ernstig trauma (zoals roofdieraanval)

• Breng de kip direct naar een warme, rustige ruimte

• Dek losjes toe met handdoek

• Bied kleine beetjes lauw water aan met elektrolyten

• Laat haar volledig rusten

Wanneer dierenarts?

• Als kip niet opknapt binnen 30–60 minuten

• Als hartslag of ademhaling zwakker wordt

8. Prolaps

Wat is het? Een prolaps is het naar buiten stulpen van het cloaca-slijmvlies, vaak na het leggen van een ei. Dit kan gepaard gaan met persdrang, ontsteking en zelfs weefselsterfte als het niet wordt behandeld. Andere kippen kunnen ook gaan pikken op het uitstekende weefsel, wat het probleem verergert.

Symptomen:

• Rood/roze slijmvlies komt zichtbaar naar buiten via de cloaca

• Kippen pikken erop, kip probeert steeds te persen

Wat te doen:

• Isoleer de kip om pikken door soortgenoten te voorkomen en stress te verminderen

• Reinig het gebied voorzichtig met een zoutoplossing (1 tl zout op 250 ml lauw water)

• Koel zwelling met koude honing of suikerwater (osmotisch effect)

• Smeer eventueel wat wateroplosbare vetzalf rond de cloaca (zoals Vetramil of vaseline)

• Duw voorzichtig terug met een schone vinger of handschoen als het weefsel niet gezwollen of beschadigd is

• Houd haar daarna 12–24 uur apart in een donkere, warme ruimte om persdrang te verminderen

Creatieve oplossingen:

• Geen handschoen? Gebruik een schone plastic zak over de vinger

• Geen zoutoplossing? Gebruik gekookt en afgekoeld water als spoeling

• Reinig het gebied voorzichtig met zoutoplossing zoals Nacl

• Smeer in met honing of suikerwater om zwelling te verminderen

• Duw voorzichtig terug als het klein is (met handschoen of schone vinger)

Wanneer dierenarts?

• Bij grote of terugkerende prolapsen

• Bij tekenen van bloeding of afsterven weefsel

Deel 2 – EHBO-kit voor Kippen

Desinfectie:

• Zoutoplossing Nacl 0.9%, Betadinezalf – voor het reinigen van wonden en geïnfecteerde plekken als je niets anders in huis hebt, alleen de zalf!

• Vetramil-wondzalf – natuurlijke wondzalf met honing tegen infectie en voor sneller herstel.

Verbandmiddelen:

• Steriele gaasjes – om wonden te bedekken of bloeding te stelpen

• Zelfklevende sporttape of Vetrap – voor het fixeren van verband of spalken

• Handschoenen (latexvrij) – voor hygiënisch behandelen van verwondingen

Orale middelen:

• Norit (geactiveerde kool) – bij orale vergiftiging, bindt gifstoffen in het spijsverteringskanaal

• Elektrolyten

• Vitamine B-complex – ondersteuning bij zwakte, neurologische klachten of herstel

• Appelazijn, knoflook, yoghurt (natuurlijk alternatief) – voor milde ondersteuning van weerstand en darmgezondheid

• Vloeibare calcium (bijv. als legsteun bij legnood) – ondersteunt spierkracht bij het leggen van eieren

Extra hulpmiddelen:

• Maïzena of bloem – bij kleine bloedingen van nagels of hanensporen

• Zaklampje of hoofdlamp – voor inspectie van verwondingen of ogen bij schemer/donker

• IJs­lolliestokjes  – als geïmproviseerde spalk bij poot- of vleugelbreuken

• Epsomzout – bad bij legnood of prolaps om spieren te ontspannen en zwelling te verminderen

• Spuitjes zonder naald – voor het toedienen van water, elektrolyten of medicijnen

• Pincet, schaar – voor verwijderen van maden of knippen van veren rond een wond

• Warmtelamp of kruik – voor opwarming bij shock of koude stress

• Leukopor - om verband evt vast te zetten of iets op zijn plaats te houden.
  
  

  Zelf fysiologisch zout maken (0,9% NaCl)

  Ingrediënten:

  • 9 gram keukenzout (zonder jodium/antiklontermiddel)

  • 1 liter gekookt en afgekoeld water

  Bereiding:

  1. Kook water 10 minuten, laat afkoelen.

  2. Los zout volledig op in afgekoeld water.

  3. Bewaar in schone fles.

  Gebruik:

  • Voor spoelen van ogen, neus, wonden of krop (niet voor injectie).

  • Koel bewaren, max. 24–48 uur gebruiken.

Preventie is de beste eerste hulp

Veel situaties zijn te voorkomen door goede basiszorg:

• Dagelijkse observatie op afwijkend gedrag

• Schoon water, droog hok, schimmelvrij voer

• Geen giftige planten of scherpe objecten

• Regelmatig mestonderzoek op wormen of coccidiose

• Controle op verwondingen of parasieten
  
  Heb je nog verdere vragen, stel ze gerust via de mail of de app.
  
  Liefs van Lin
  
  

  Disclaimer

  Dit artikel is geschreven ter informatie en op basis van persoonlijke ervaring. Ik ben geen dierenarts. Je bent als eigenaar zelf verantwoordelijk voor de keuzes die je maakt voor je dieren. Raadpleeg bij twijfel of ernstige klachten altijd een dierenarts met ervaring in pluimvee. Aan dit artikel kunnen geen rechten worden ontleend.

  De tips in dit artikel zijn gebaseerd op eigen ervaringen en bronnen die ik zelf heb geraadpleegd. Gebruik van kruiden, handelingen of middelen is geheel op eigen risico. Ik deel wat ik gelezen heb of zelf heb toegepast, maar het is aan jou als eigenaar om te beoordelen wat geschikt is voor jouw dier in jouw situatie.