Broedsheid bij kippen: wat het is, wat het doet, en hoe je ermee omgaat

Broedsheid is een natuurlijk verschijnsel bij hennen dat vooral voorkomt in het voorjaar en de zomer. In deze periode raken sommige hennen plotseling in de ban van het uitbroeden van eieren. Ze blijven op het nest zitten, stoppen met leggen en vertonen beschermend gedrag. Voor hobbykippenhouders roept dit vaak vragen op. Waarom wordt een kip broeds? Hoe lang duurt dat? Wat gebeurt er in haar lichaam? Is het verstandig om haar te laten zitten op onbevruchte eieren? En wat als een kip voortdurend broeds wordt? In dit uitgebreide artikel geven we antwoord op deze vragen. De informatie komt uit internationale wetenschappelijke en veterinaire bronnen en is vertaald naar duidelijke, praktische taal voor iedere hobbyhouder.

Wat is broedsheid bij kippen

Wanneer een hen broeds wordt, verandert haar gedrag volledig. Ze blijft langdurig op het nest zitten, zelfs als er geen eieren onder liggen. Haar broedinstinct is geactiveerd, waardoor ze 'denkt' dat er een legsel onder haar ligt dat bescherming en warmte nodig heeft. Tegelijkertijd stopt ze met het leggen van eieren. Dat gebeurt onder invloed van hormonale veranderingen: het lichaam schakelt over van voortplanting naar verzorging van kuikens.

Tijdens deze periode eet en drinkt ze veel minder. Haar stofwisseling vertraagt, en ze beweegt nauwelijks van haar plek. Meestal verlaat ze het nest slechts één of twee keer per dag, puur om te eten, drinken en haar behoefte te doen. De ontlasting die ze dan doet is vaak groot en sterk ruikend, omdat ze het lang heeft opgehouden.

Ze trekt veren van haar borst of buik en maakt daarmee een kale, warme plek, de zogenaamde broedvlek. Die zorgt ervoor dat haar lichaamswarmte direct wordt overgedragen op de eieren. Dit gedrag is instinctief en gericht op het maximaliseren van de kans dat de eieren uitkomen.

Gedrag verandert ook: ze verdedigt haar nest fel, maakt klokkende geluiden en trekt soms zelfs eieren van andere kippen onder zich. De drang om te broeden is zo sterk dat ze elk ei als onderdeel van haar 'nest' beschouwt. Hierdoor kan ze ook prikkelbaar zijn richting andere kippen of zelfs mensen.

Wat veroorzaakt broedsheid

De oorzaak van broedsheid ligt in een combinatie van hormonale veranderingen en omgevingsfactoren. Het hormoon prolactine speelt een sleutelrol: het stijgt sterk zodra het broedgedrag wordt geactiveerd en helpt dit gedrag ook in stand houden. Tegelijkertijd dalen geslachtshormonen zoals oestrogeen en progesteron, waardoor de eierstokken tot rust komen en de eierproductie stopt.

Ook licht en temperatuur hebben invloed. Broedsheid komt vooral voor in het voorjaar en de zomer, wanneer de dagen langer zijn en de temperatuur stijgt. Het lichaam van de kip registreert deze seizoensverandering via lichtgevoelige receptoren, wat mede de hormoonproductie beïnvloedt.

Verder kunnen bepaalde situaties de kans op broedsheid vergroten. Een nest vol eieren wekt de indruk dat er een volledig legsel aanwezig is, wat het broedinstinct prikkelt. Bepaalde rassen, zoals Zijdehoenders, Cochins en Orpingtons, zijn genetisch gevoeliger voor broedsheid en staan bekend om hun sterke kloekinstinct.

De omgeving is ook van belang. Rustige, donkere en beschutte nestplekken bootsen een veilige natuurlijke broedomgeving na. Sommige kippen reageren ook op het horen of zien van kuikens, waardoor hun moederinstinct wordt aangesproken. Warme, afgesloten nesthokken maken de kans nog groter dat een hen tot broeden overgaat.

Wat gebeurt er in het lichaam van de kip

Zodra de broedsheid inzet, verandert er veel in het lichaam van de kip. Het meest opvallend is de stijging van het hormoon prolactine, dat verantwoordelijk is voor het broedgedrag. Dit hormoon zorgt ervoor dat de kip zich focust op het nest en haar gedrag aanpast aan het uitbroeden van eieren. Tegelijkertijd dalen andere hormonen zoals oestrogeen en progesteron, waardoor de eierstokken stoppen met het rijpen van eicellen. Hierdoor worden er geen eieren meer gelegd.

Ook haar uiterlijk verandert: de kam en lellen worden vaak bleek en slapper door de hormonale verschuivingen. De lichaamstemperatuur stijgt licht, wat helpt bij het op temperatuur houden van de eieren. De broedvlek die ze op haar buik ontwikkelt ( een kale, warm aanvoelende plek ) draagt bij aan directe warmteoverdracht op het legsel.

Doordat ze weinig eet en drinkt, raakt haar spijsvertering vertraagd. Als ze wel haar behoefte doet, is de mest sterk geconcentreerd, wat verklaart waarom deze dan extra groot en sterk ruikend is. Ook haar spieractiviteit neemt af, waardoor ze wat stijver kan worden als ze te lang zonder beweging blijft.

Hoe lang duurt broedsheid en wat als een kip voortijdig stopt?

Gemiddeld duurt de broedperiode drie weken, de tijd die nodig is om bevruchte eieren uit te broeden. Sommige kippen blijven exact deze periode zitten en staan daarna vanzelf weer op. Andere kippen blijven langer zitten, zeker als de eieren niet bevrucht zijn of als er telkens nieuwe eieren onder gelegd worden. Soms blijven ze zelfs zes weken of langer op het nest, met risico’s voor hun gezondheid.

Er zijn ook hennen die vroegtijdig hun nest verlaten, bijvoorbeeld na een paar dagen of een week. Dat kan komen door stress, verstoring, een ongemakkelijke nestplek, ongeschikte temperatuur of een verstoorde hormoonhuishouding. Als een hen stopt terwijl er bevruchte eieren onder lagen, kun je proberen de eieren over te brengen naar een andere kloek of naar een broedmachine, mits dit snel en zorgvuldig gebeurt. Als ze op onbevruchte eieren zat, is het raadzaam om de eieren te verwijderen en haar goed in de gaten te houden of ze volledig uit het broedgedrag komt.

Gezondheidsrisico’s van langdurige broedsheid

Langdurige broedsheid kan serieuze gevolgen hebben voor de gezondheid van een kip. Als ze te lang op het nest blijft zonder resultaat (zoals kuikens of een duidelijke afbouwfase), stapelen de risico's zich op.

Mogelijke gevolgen op een rij:

• Verminderde voedsel- en wateropname → gewichtsverlies en verminderde weerstand

• Lang stilzitten → stijfheid, spierafbraak en risico op doorligplekken

• Minder weerstand → vatbaarder voor infecties en parasieten

• Verhoogde lichaamstemperatuur in warme seizoenen → kans op oververhitting

• Langdurige hormonale onbalans → vertraagde terugkeer naar normale legcyclus

• Verhoogde kans op bloedluisbesmetting door warme, donkere nestomgeving

Het is daarom belangrijk de hen goed in de gaten te houden, zeker als ze langer dan drie weken blijft zitten zonder resultaat of zichtbaar afbouwgedrag.

Sociale invloed in de groep

Een broedse hen trekt zich terug uit het sociale leven van de toom. Ze bemoeit zich niet meer met het scharrelen, voert geen pikordegevechten en houdt zich meestal alleen op bij het nest. Andere kippen kunnen hierdoor de nestplek gaan mijden of juist verstoren door er zelf bij te willen. Soms leidt dit tot stress of conflicten. Na de broedperiode moet de kloek vaak opnieuw haar plek in de pikorde bepalen, zeker als ze wekenlang afwezig was.

Bij meerdere broedse hennen tegelijk kunnen de nesten overvol raken, zeker als de kippen onderling eieren van elkaar verzamelen. Dit kan leiden tot het kapot trappen van eieren of het per ongeluk breken van broedende rust. In een kleine ren of hok kan dit voor onrust zorgen.

Wanneer ingrijpen en hoe doe je dat verstandig?

Soms is het mooi om een hen te laten broeden, zeker als je bevruchte eieren hebt en een veilige plek voor kuikens kunt bieden. Maar in andere gevallen is het verstandiger om het broeds gedrag vroegtijdig te onderbreken. Bijvoorbeeld als:

• de eieren niet bevrucht zijn,

• je geen kuikens wilt,

• de hen al meerdere keren per jaar broeds wordt,

• of haar gezondheid achteruit dreigt te gaan.

Ingrijpen doe je idealiter al bij de eerste tekenen: zodra een kip ongewoon lang op het nest blijft, klokkend geluid maakt, of 's avonds in het nest blijft liggen. Dan is het broedgedrag nog niet volledig ingesleten en makkelijker af te breken.

Voor- en nadelen van broedsaf maken

Voordelen:

• Voorkomt verzwakking of uitdroging

• Bespaart energie van de kip voor gezonde leg en activiteit

• Vermindert risico op bloedluisbesmetting

• Houdt de rust in de groep bij meerdere hennen

Nadelen:

• Kan stress geven bij plots onderbreken

• Het gedrag kan terugkeren als de aanpak niet doortastend is

• Sommige kippen blijven gevoelig en worden kort daarna opnieuw broeds

Praktische methoden

• Eieren direct weghalen, nest afdekken na leg

• Kloek actief uit het nest halen en afleiden met voer of beweging, buitensluiten uit het hok en 's nachts elders laten overnachten, bv in doos in schuur.

• Zorg voor licht en frisse lucht in het verblijf

• Draadkooi/bench: aparte, koele kooi met open bodem zonder nestmateriaal, meestal effectief binnen 3 tot 5 dagen

In sommige gevallen helpt de draadkooi of bench niet, vooral bij zeer hardnekkige broedse kippen of bij rassen met een sterk kloekinstinct. Als het gedrag langer dan vijf tot zeven dagen aanhoudt, is het belangrijk om na te gaan of de omstandigheden in de kooi wel optimaal zijn: heeft de bodem voldoende ventilatie? Is er echt geen nestmateriaal aanwezig? Staat de kooi op een koele, lichte plek met frisse lucht?

Wanneer deze voorwaarden niet afdoende blijken, kan het helpen om de kip tijdelijk in een compleet andere omgeving te plaatsen. Een andere omgeving, of extra afleiding kunnen helpen om haar focus te verleggen. Ook een verandering in dagritme, bijvoorbeeld door vaker los te laten of de indeling van de ren aan te passen, kan het patroon doorbreken.

Bij zeer hardnekkige gevallen is het soms nodig om de kloek enkele dagen volledig af te zonderen van de toom, in een prikkelarme en koele ruimte zonder toegang tot een legnest. Het is belangrijk dat deze plek niet als straf voelt, maar haar zintuigen tot rust laat komen. Houd haar daarbij uit het zicht van het kippenhok en de andere kippen. Zorg dat ze voldoende eet en drinkt, en observeer haar gedrag rustig zonder te veel druk.

Wanneer ook dit niet werkt, en de broedsheid weken of zelfs maanden blijft terugkomen, is het raadzaam een dierenarts te raadplegen die ervaring heeft met pluimvee. Er kan sprake zijn van een hormonale verstoring of onderliggende lichamelijke oorzaak. De dierenarts kan helpen bij het uitsluiten van medische problemen en eventueel ondersteunende therapie inzetten, zoals hormoonremmende middelen (in uitzonderlijke gevallen).

Tijdens het herstel kun je de kip extra ondersteunen met vitamines, elektrolyten of licht verteerbaar aanvullend voer. Vooral na een lange periode van weinig eten is dat belangrijk. Observeer na afloop of het broeds gedrag volledig verdwenen is, en breng haar geleidelijk weer terug in het normale ritme van de toom.

Preventie en natuurlijke ondersteuning

Hoewel broedsheid deels hormonaal gestuurd is, kun je als hobbyhouder wel degelijk maatregelen nemen om het risico te verkleinen. Preventie begint bij het herkennen van risicofactoren en het creëren van een omgeving waarin broedsheid minder snel opkomt.

• Beperk toegang tot het nest: laat de legnesten alleen overdag open en sluit ze ’s avonds af zodra alle eieren zijn gelegd.

• Verwijder eieren regelmatig: hoe voller het nest, hoe groter de kans dat het broedinstinct wordt geactiveerd.

• Zorg voor voldoende daglicht: natuurlijk daglicht helpt het hormonale ritme van de kip in balans te houden. Een te donkere omgeving kan broedgedrag stimuleren.

• Beweeg en activeer de toom: kippen die veel scharrelen, stofbaden en ruimte hebben, blijven lichamelijk actiever en ontwikkelen minder snel broeds gedrag.

• Let op rassenkeuze: als je liever geen broedse kippen hebt, kies dan voor rassen die hier minder gevoelig voor zijn, zoals leghybriden. Rassen zoals zijdehoenders of cochins staan bekend om hun sterke broedsinstinct.

Voor natuurlijke ondersteuning kun je denken aan middelen die de weerstand verhogen en het lichaam helpen herstellen na (of tijdens) een broedperiode:

• Multivitaminen of elektrolytenmengsels: ondersteunen het lichaam tijdens herstel.

• Kruidenmengsels met brandnetel, kurkuma of oregano: deze kunnen helpen bij algemene weerstand en vitaliteit.

• Appelazijn in het drinkwater: stimuleert de spijsvertering en helpt bij de opname van voedingsstoffen, vooral bij kippen die minder eten tijdens broedsheid.

• Of kijk bij onze natuurlijke middelen in de webshop ter ondersteuning van jouw kip.

Zorg altijd dat de basiscondities optimaal zijn: schoon drinkwater, evenwichtig voer, schone leghokken en voldoende afleiding. Daarmee verklein je de kans op broeds gedrag én ondersteun je kippen die gevoelig zijn voor hormonale schommelingen.

Tot slot

Broedsheid is natuurlijk gedrag, maar vraagt om goede observatie en afweging. Soms is het mooi om een kloek haar gang te laten gaan, zeker bij bevruchte eieren en een geschikte omgeving. In andere gevallen, zoals bij aanhoudende broedsheid of ongewenst gedrag, is het verstandiger om in te grijpen. Door het gedrag te begrijpen en te weten wat er in haar lichaam gebeurt, kun je als hobbyhouder betere keuzes maken voor zowel de kip als de rest van de toom.

Heb je verdere vragen, dan app of mail gerust. Ik ben geen dierenarts, maar help je graag.

Bronvermelding

• Poultry Research Centre – University of Alberta

• PoultryDVM.com – Broody Hen Behaviour

• Merck Veterinary Manual – Reproductive Disorders in Chickens

• Department of Animal Science, University of Arkansas – Hormones and Reproduction

• British Poultry Science – Effect of prolactin on broodiness in hens

• Poultry Extension Service, North Carolina State University

• Backyard Chickens Forum – Broody Hen Management (internationale ervaringen)

• Researchgate.net – Broodiness in Beijing You Chickens

• UC Davis School of Veterinary Medicine – Hen Health and Management

• Australian Government – Chicken Welfare Factsheet