Eiconcrement bij kippen: alles wat je moet weten en hoe je je kippen kunt helpen

Soms merk je ineens dat een van je kippen niet helemaal lekker loopt. Misschien hangt haar staart, is haar buik wat dikker of zie je vreemde, brokkelige afscheiding bij de cloaca. Voor veel hobbyhouders begint hier een zoektocht naar wat er mis is. Eén van de mogelijke oorzaken is een aandoening die eiconcrement genoemd wordt. In dit artikel leg ik uit wat het is, hoe het ontstaat, wat je eraan kunt doen en hoe je het kunt proberen te voorkomen, op een eerlijke en begrijpelijke manier.

Wat is een eiconcrement?

Een eiconcrement is een aandoening waarbij eimateriaal zich ophoopt in het lichaam van de kip, in plaats van dat het ei op de normale manier via de cloaca wordt gelegd. Het gaat dan om eigeel, eiwit en soms stukjes schaal die terechtkomen in de buikholte in plaats van buiten het lichaam te worden afgevoerd zoals bij een gezonde leg.

Dit kan gebeuren als een ei breekt in de eileider, op een verkeerde manier blijft hangen, of als de eileider ontstoken is en niet meer goed functioneert. In plaats van het ei uit te stoten, lekt de inhoud terug het lichaam in.

Het lichaam van de kip probeert dit gelekte eimateriaal op te ruimen, maar dat lukt vaak niet volledig. De dooier en het eiwit veroorzaken dan een ontstekingsreactie. Het materiaal klontert samen met ontstekingscellen en verandert in een brokkelige, kaasachtige en vaak sterk ruikende massa. Na verloop van tijd kan dit indrogen en verharden tot stevige brokken die in de buik blijven zitten.

Soms worden deze brokken via de cloaca uitgescheiden, maar meestal blijven ze inwendig vastzitten. Dit noemen we dan eiconcrement. Het is een ernstige aandoening die ongemerkt kan ontstaan en uiteindelijk veel schade aanricht. In veel gevallen leidt het tot chronische klachten of zelfs het overlijden van de kip als er niets aan wordt gedaan.

Is een eiconcrement nog te verhelpen?

Een eiconcrement is helaas meestal niet te genezen. In veel gevallen wordt het pas ontdekt als er al sprake is van ontsteking of flinke ophoping van materiaal in de buik. Tegen die tijd is het lichaam al langdurig belast en is het eimateriaal vaak ingekapseld tot brokkelige, vaste massa’s die niet meer af te voeren zijn. Daardoor overlijden de meeste kippen uiteindelijk aan deze aandoening, vooral als er geen tijdig ingrijpen plaatsvindt.

In een enkel geval, als je er vroeg bij bent en er vooral sprake is van beginnende ontsteking zonder ophoping, kan een dierenarts nog iets betekenen met antibiotica, ontstekingsremmers of tijdelijke eileg-stop. Dit voorkomt verdere schade en kan de kip verlichting geven. Maar een volledig herstel is zeldzaam.

Wat je in veel gevallen nog kunt doen, is de kip ondersteunen, het proces vertragen en haar leven dragelijk houden zolang ze eet, alert is en geen pijn lijdt. Zodra de buik ernstig opzwelt, de kip achteruitgaat of ongemak vertoont, is het verstandig om euthanasie te overwegen in overleg met een pluimveedierenarts.

Hoe ontstaat het?

Een eiconcrement is een ophoping van eimateriaal zoals dooier, eiwit of schaalresten in het lichaam van een kip. Meestal gebeurt dit doordat een ei niet op de juiste manier wordt afgevoerd. Dat kan komen doordat het ei te broos is, blijft hangen of breekt in de eileider. Maar er is vrijwel nooit één simpele oorzaak , vaak is het een combinatie van factoren die samen het systeem verstoren.

Tekorten: de stille oorzaak

Een van de meest voorkomende oorzaken is een tekort aan voedingsstoffen. Calcium is het bekendst: zonder voldoende calcium worden de eierschalen dun en breekbaar. Dat kan ertoe leiden dat een ei al breekt terwijl het nog in de eileider zit. Maar calcium doet meer dan alleen schalen opbouwen; het is ook onmisbaar voor de spierwerking van de eileider zelf. Wanneer die spieren niet goed samentrekken, blijft een ei eerder steken of wordt het niet goed naar buiten gebracht.

Ook vitamine D3 speelt hierbij een sleutelrol. Het zorgt ervoor dat calcium überhaupt wordt opgenomen uit het voer. Geef je wel kalk of grit, maar mist er D3, dan heeft dat weinig effect: de kip kan het calcium simpelweg niet benutten. En dan is er nog vitamine A, essentieel voor gezonde slijmvliezen. Als de slijmlaag in de eileider verzwakt is, wordt de kip vatbaarder voor infecties, iets wat de kans op inwendige eiproblemen flink vergroot.

Gelukkig zijn er multivitamines die speciaal voor kippen zijn samengesteld. Let erop dat deze niet alleen A, D3 en E bevatten, maar ook sporenmineralen zoals selenium en magnesium. Die laatste twee ondersteunen onder andere de spierfunctie en weerstand. Sommige multivitamines bevatten al vetoplosbare vitamines , controleer dit op het etiket. Als je twijfelt, kun je wekelijks een theelepel lijnzaadolie of zonnebloemolie over het voer geven. Dat helpt bij de opname van deze vitamines.

Licht en leeftijd: de subtiele factoren

Licht is een sterke regulator van de legcyclus. Te veel of te fel kunstlicht kan het lichaam van een kip letterlijk van slag brengen. Jonge kippen die onder constante verlichting staan, beginnen soms te vroeg met leggen, nog voor hun eileider volgroeid is. Ook volwassen kippen die langdurig kunstlicht krijgen, raken hormonaal ontregeld. Het gevolg is een overbelaste eileider die minder efficiënt werkt en eerder problemen geeft.

Ook leeftijd speelt een rol. Oudere hennen hebben al honderden eieren gelegd en hun eileiders zijn simpelweg wat ‘versleten’. De rek verdwijnt, de slijmvliezen worden gevoeliger en ontstekingen liggen op de loer. Bij hen kan eiconcrement dus sneller ontstaan.

Sommige rassen zijn gevoeliger

Niet elke kip heeft evenveel risico op eiconcrement. Sommige rassen zijn genetisch gevoeliger voor eileiderproblemen, vooral wanneer ze zijn geselecteerd op hoge eierproductie. Dit geldt met name voor hybride legrassen, zoals ISA Brown, Lohmann Brown dus vaak zie je dit ook bij ex legkippen. Deze kippen leggen vaak vrijwel dagelijks een ei, wat een enorme belasting vormt voor hun eileidersysteem. Wanneer daar ook nog tekorten, stress of slechte leefomstandigheden bij komen, neemt het risico sterk toe.

Ook kippen die opvallend grote eieren leggen, hebben meer kans op schade aan de eileider. Het ei past dan letterlijk minder goed door de eileider, waardoor het eerder blijft steken of breekt. Dit komt niet alleen bij hybrides voor, maar soms ook bij raskippen met te grote legcapaciteit in verhouding tot hun lichaamsbouw.

Oudere hennen zijn daarnaast ook kwetsbaarder. Naarmate ze ouder worden, neemt de rek en veerkracht van de eileider af en is de kans op ontstekingen of ophopingen groter. Bij hen kan eiconcrement dus sneller ontstaan, zeker als het lichaam al meerdere kleine problemen heeft doorgemaakt.

Wat zijn de klachten?

• Verminderde eetlust, maar soms blijven ze toch eten

• Waggelende gang door vocht of druk in de buik

• Doffe veren, vooral rond de cloaca

• Witte, kleverige uitscheiding of constant vochtverlies

• Sterke geur aan de cloaca, rotachtig of zuur

• Brokkelig, kaasachtig materiaal dat uit de cloaca komt

• Vermagering ondanks voldoende voer

• Plots stoppen met leggen

• Warme of vergrote buik, bij palpatie voel je soms spanning of vocht

Behandeling

Wat doet de pluimveearts?

• Antibiotica inzetten tegen de ontsteking, meestal gericht op E. coli of gemengde bacteriën

• Ontstekingsremmers geven om de pijn en zwelling te verminderen

• Vocht aftappen uit de buik als er veel druk is

• Een hormonale injectie geven om de eileg tijdelijk te stoppen

• In ernstige gevallen een operatie voorstellen, al is dat zeldzaam bij hobbykippen

• Adviseren over het stoppen met behandelen en eventueel kiezen voor euthanasie bij uitzichtloze gevallen

Wat kun je aanvullend doen?

Multivitamines (A, D3 en E) Geef een multivitamine volgens de dosering op de verpakking. Kies bij voorkeur eentje die ook selenium en magnesium bevat. Meng indien nodig 1 theelepel lijnzaadolie per kip per week door het voer om vetoplosbare vitamines beter op te nemen.

Knoflook 1 teentje geplet per liter drinkwater, 1–2 keer per week. Of 1 fijngehakt teentje per 10 kippen door het voer. Of 30 gram knoflookpoeder per kilo voer.

Oregano Gedroogd: 1 gram per kip door het voer, 2–3 keer per week. Oregano-thee: 2 eetlepels op 250 ml water, afkoelen, aanvullen tot 1 liter drinkwater. Etherische olie: alleen geschikt als het expliciet vermeld staat voor pluimvee. Goed verdunnen, nooit puur geven.

Probiotica Ondersteunt de darmflora. Geef volgens verpakking, 5–7 dagen in kuurvorm. Te vinden in de webshop.

Rust en warmte Zorg voor een aparte, tochtvrije ruimte. Geen oververhitting. Bij temperaturen onder 15°C kan een warmtemat of zachte warmtelamp uitkomst bieden.

Extra calcium Bied oesterschelpen, grit of fijngemalen eierschalen los aan. Supplementen zijn ook beschikbaar in de webshop.

Natuurlijke ondersteuning uit de webshop Bijvoorbeeld Fecton voor immuunondersteuning, multivitaminen en middelen ter ondersteuning van darmgezondheid en weerstand.

Hoe voorkom je een eiconcrement?

Een uitgebalanceerd dieet is essentieel: geef legkorrel met voldoende calcium, eiwit en energie, voeg grit of oesterschelpen toe als kalkbron en geef wekelijks wat olie over het voer zodat vetoplosbare vitamines beter worden opgenomen. Een multivitamine met A, D en E is aan te raden als aanvulling, zeker in perioden van stress of bij risicorassen.

Zorg daarnaast voor goede huisvesting: gebruik droge, schone legnesten met vers strooisel, ventileer het hok goed zonder tocht, bied voldoende ruimte per kip en voorzie het legnest van rust en duisternis. Ook een scharrelruimte en stofbad dragen bij aan de gezondheid en stressreductie.

Tot slot is regelmatige controle belangrijk: let op afwijkend leggedrag, controleer de buik als je twijfelt, wees alert op vocht of geur bij de cloaca en houd het gewicht in de gaten door regelmatig te wegen.

Heb je vragen of twijfel je? App of mail gerust, of raadpleeg een pluimveedierenarts.

Liefs van Lin

Disclaimer
Dit artikel is bedoeld ter informatie en gebaseerd op persoonlijke ervaring en verzamelde kennis. Ik ben geen dierenarts. De genoemde middelen en handelingen, zoals het gebruik van kruiden, supplementen of producten als Epsomzout, zijn suggesties die ik zelf heb toegepast of uit betrouwbare bronnen heb gehaald. Ze zijn niet bedoeld als vervanging van professioneel veterinair advies.

Er wordt geen garantie gegeven op werking of resultaat. Het toepassen van genoemde middelen of adviezen is volledig op eigen risico. Als eigenaar blijf je altijd zelf verantwoordelijk voor de keuzes die je maakt. Raadpleeg bij twijfel of bij ernstige klachten altijd een dierenarts met ervaring in pluimvee. Aan dit artikel kunnen geen rechten worden ontleend.

• • PoultryDVM – Egg Yolk Peritonitis

  • Merck Veterinary Manual – Reproductive System Disorders in Poultry

  • Journal of Avian Medicine and Surgery

  • VCA Animal Hospitals – Avian Reproductive Disorders

  • SVA Sweden – Kolibacillose bij pluimvee

  • British Hen Welfare Trust – Common Hen Health Problems

  • Bitchin’ Chickens – Egg Yolk Peritonitis Case Study

  Kruiden en voedingsondersteuning bij kippen:

  • Raising Happy Chickens – Garlic Benefits for Chickens

  • Our Little House Farm – Garlic and Oregano Use in Backyard Chickens

  • Storey Publishing (Hachette) – Garlic in Poultry Feed

  • Chicken Stricken – Oregano Applications in Poultry Care

  • Garden Farm Thrive – Oregano Oil for Chickens