Bumblefoot bij kippen – oorzaken, behandeling, verzorging en preventie
Bumblefoot is een van de meest voorkomende aandoeningen aan de poten van kippen. Veel hobbyhouders krijgen er vroeg of laat mee te maken. De medische naam is pododermatitis, een ontsteking van de voetzool die meestal wordt veroorzaakt door de bacterie Staphylococcus aureus. Deze bacterie dringt via een klein wondje de huid binnen en veroorzaakt een diepe infectie in het weefsel van de poot.
Als je weet hoe bumblefoot ontstaat, hoe het zich ontwikkelt en wat de signalen zijn, kun je sneller ingrijpen en erger voorkomen. In dit artikel lees je alles over het ontstaan, herkennen, behandelen en voorkomen van bumblefoot, met praktische tips uit ervaring en voorbeelden van wat goed werkt bij hobbykippen.
Wat gebeurt er precies bij bumblefoot
Bumblefoot begint meestal met een klein wondje of scheurtje in de huid van de poot. Dat wondje lijkt onschuldig, maar vormt een ingang voor bacteriën. De meest voorkomende boosdoener is Staphylococcus aureus, een bacterie die van nature voorkomt op de huid van mens en dier. Zodra die bacterie het onderliggende weefsel binnendringt, reageert het lichaam van de kip met een ontstekingsreactie.
Het afweersysteem probeert de bacterie te bestrijden door witte bloedcellen naar de plaats van de infectie te sturen. Daarbij ontstaat pus, maar bij kippen is die niet vloeibaar zoals bij mensen. Door hun lichaamstemperatuur en het verschil in weefselstructuur droogt pus bij kippen in tot een stevige, kaasachtige massa. Die massa vormt de bekende harde prop of ‘kern’ die je bij bumblefoot vaak in het midden van de zwelling vindt.
De infectie kan oppervlakkig blijven, maar als ze niet wordt behandeld, verspreidt ze zich naar dieper weefsel of zelfs naar het gewricht. In ernstige gevallen kan de kip nauwelijks meer lopen of haar poot niet meer gebruiken.
Hoe bumblefoot ontstaat
Er is bijna nooit één enkele oorzaak. Vaak spelen meerdere factoren tegelijk een rol. De huid van de kip raakt beschadigd, de druk op de zool neemt toe, en bacteriën krijgen de kans om binnen te dringen.
De belangrijkste oorzaken zijn:
• Zitstokken die te smal of scherp zijn, waardoor de druk op één punt komt te liggen
• Springen van hoogte op een harde ondergrond, zoals beton of tegels
• Overgewicht of te veel vetmassa waardoor de poot constant te zwaar belast wordt
• Slechte hygiëne in het hok, met nat stro of vieze bodembedekking
• Droge of gebarsten huid bij kippen met schilfers of kalkpoot
• Kleine verwondingen door splinters, scherpe randen of harde zaden in het hok
• Verzwakte weerstand na ziekte of legperiode
Bij zware rassen zoals Orpingtons, Brahma’s en Cochin kippen zie je het vaker omdat hun lichaamsgewicht groter is. Ook bij kippen die te weinig bewegen of vooral op harde bodems lopen komt het sneller voor.
De verschillende stadia van bumblefoot
Bumblefoot kent drie duidelijk te onderscheiden stadia.
Vroeg stadium: er is een lichte zwelling of roodheid aan de onderkant van de poot, soms met een klein zwart puntje. De kip loopt nog redelijk normaal.
Gevorderd stadium: de poot is dik, warm en pijnlijk. In het midden van de voetzool zie je vaak een donkere, ronde plek met een harde korst. De kip loopt mank of gaat vaker zitten.
Ernstig stadium: de ontsteking zit dieper, de poot is duidelijk vervormd of gezwollen tot aan het gewricht. De kip belast haar poot niet meer en lijkt lusteloos of sloom. Zonder behandeling kan de infectie zich verspreiden en zelfs levensbedreigend worden.
Vroege herkenning maakt het verschil. Als je er snel bij bent, kun je vaak behandelen zonder snijden of antibiotica. Wacht je te lang, dan wordt de behandeling ingewikkelder en pijnlijker voor de kip.
Priscilla van de kippenpraktijk.nl heeft hier een mooi filmpje van gemaakt om inzicht te krijgen hoe een behandeling in zijn werk gaat
Klik HIER om het te bekijken
Hoe herken je bumblefoot bij jouw kip
De meeste kippen met bumblefoot laten het niet direct zien. Ze zijn taaie dieren en verbergen pijn instinctief. Toch zijn er subtiele signalen die je kunt leren herkennen.
Een kip met bumblefoot loopt vaak rustiger, blijft achter bij de groep of gaat vaker zitten. Soms tilt ze één poot op terwijl ze rust. Bij het inspecteren van de poot zie je meestal een zwelling, roodheid of een donkere korst op de zool.
Andere kenmerken zijn:
• Een harde verdikking aan de onderkant van de poot
• Warmte en gevoeligheid bij aanraken
• Slecht op stok kunnen springen
• Eetlust of activiteit neemt af
• Zichtbare verkleuring van de huid rond het wondje
Kijk altijd beide poten na. Soms ontstaat bumblefoot aan één kant, maar de andere poot krijgt extra belasting en kan daardoor later ook problemen geven.
Is bumblefoot besmettelijk
Bumblefoot is niet besmettelijk in de zin dat kippen elkaar aansteken. De bacterie die de infectie veroorzaakt, zit al overal in de omgeving. Het probleem ontstaat pas als de huid beschadigd raakt en bacteriën naar binnen kunnen.
Toch zie je het vaak bij meerdere kippen tegelijk. Dat komt omdat ze allemaal in dezelfde omstandigheden leven. Als de zitstokken te smal zijn of het hok te hard of vuil is, lopen meerdere kippen hetzelfde risico.
Behandeling van bumblefoot
De behandeling hangt af van de ernst van de infectie en hoe lang het al speelt. Hoe eerder je erbij bent, hoe groter de kans dat de ontsteking geneest zonder dat er gesneden hoeft te worden.
Lichte gevallen
Bij beginnende bumblefoot kun je veel bereiken met dagelijkse verzorging, schoonhouden en weken.
Een voetenbadje met Epsom-zout, Soda of met het Voetenbadje van Federgold is een fijne eerste stap. Het warme water maakt de huid soepel, ontspant de poot en helpt lauw water helpt om spanning uit het ontstoken weefsel te halen.
Laat de kip tien tot vijftien minuten met de aangetaste poot in het water staan. Dep daarna de poot goed droog met een schone handdoek of gaasje.
Breng vervolgens een vette wondzalf of trekzalf aan op de plek van de ontsteking. Trekzalf helpt om de huid te verzachten en maakt de harde prop langzaam week, zodat je er later veiliger bij kunt.
Leg een schoon gaasje op de plek, eventueel met wat zalf erop, en verbind de poot daarna met zelfklevend tape. Zorg dat het niet te strak zit, zodat de bloedsomloop goed blijft. Het doel is om de poot schoon en beschermd te houden en de huid de tijd te geven om zachter te worden.
Herhaal dit dagelijks. In veel gevallen neemt de zwelling af en wordt de huid soepeler.
Geef de huid de tijd, maar blijf alert
Het weken en zalven helpen om de huid en de harde prop zachter te maken. Daardoor vermindert de spanning in de poot en komt de ontsteking meer aan de oppervlakte.
Maar de harde kern komt bij kippen zelden vanzelf naar buiten.
Wat er wél gebeurt, is dat de huid soepeler wordt, waardoor je de kern na een paar dagen beter kunt zien of voelen. Op dat moment kun je beoordelen of je zelf voorzichtig kunt helpen, of dat het beter is om naar de dierenarts te gaan.
De zalf en het voetenbad zijn dus geen eindoplossing, maar een voorbereiding op de volgende stap: het veilig verwijderen van de prop.
Wanneer kun je zelf iets doen
Als de huid zachter is geworden en de korst losser zit, kun je voorzichtig kijken of de kern losligt en eruit wil.
Wanneer je merkt dat de prop vanzelf wat loskomt bij aanraking, kun je die met een schoon pincet verwijderen. Er mag geen extreme weerstand zijn. Als het nog heel erg vastzit of hard aanvoelt, wacht dan en blijf dagelijks weken en zalven.
Na het verwijderen van de prop kun je de plek voorzichtig schoonmaken met lauw water. Leg daarna een schoon gaasje met betadinezalf of vetramil erop en verbind de poot opnieuw met zacht, zelfklevend tape.
Niet doen!
Op internet lees je soms dat je bij bumblefoot voorzichtig wat druk kunt geven op de poot, zodat de ontsteking eruit komt. Dat klinkt logisch, maar bij kippen werkt dat niet zo.
De pus die zich bij bumblefoot ophoopt, is geen vloeistof maar een harde, vaste prop. Er is geen open kanaal of “uitgang” waar het vanzelf uit kan, ook niet als je dat de kant op doet waarvan je denkt dat je het op kunt drukken.. Door druk te geven, duw je de ontsteking juist dieper of breder het weefsel in, in plaats van naar buiten.
De huid van een kip is stevig en taai, waardoor de druk zich verspreidt naar de omliggende lagen. Daardoor kunnen bacteriën verder binnendringen in het weefsel en zich uitbreiden richting spieren, pezen of zelfs het gewricht.
Zelfs zachte druk , ook als dat “naar het korstje toe” gebeurt , is niet veilig. De pus bij kippen is vast van structuur en laat zich niet uitduwen zoals bij een menselijk abces. Door te drukken, vergroot je de kans dat de infectie zich verspreidt naar gezonde delen van de poot. In ernstige gevallen kan de ontsteking zich zelfs uitbreiden door de bloedbaan, waardoor het herstel veel langer duurt of blijvende schade ontstaat.
Daarnaast veroorzaakt drukken kleine scheurtjes in het weefsel, wat opnieuw een ingang vormt voor bacteriën. Zo lijkt het misschien even alsof je helpt, maar in werkelijkheid vergroot je de ontsteking en maak je de kans op complicaties groter.
De veiligste aanpak is de huid laten weken, zacht maken met zalf en de poot schoon en rustig houden. Pas als de prop echt losligt en zonder kracht verwijderd kan worden, kun je die voorzichtig weghalen met een schoon pincet.
Rust, warmte en verzorging geven het lichaam de kans om het weefsel van binnenuit te herstellen. Drukken, in welke richting dan ook, doet altijd meer kwaad dan goed.
Wanneer je beter naar de dierenarts gaat met een bumblefoot
Bij een gevorderde bumblefoot, waarbij de zwelling hard is of de kip duidelijk pijn heeft, is het verstandig om naar de dierenarts te gaan.
De kern zit dan meestal diep vast in het weefsel en kan niet vanzelf of veilig thuis verwijderd worden. De dierenarts kan onder lichte verdoving de prop verwijderen, de wond zorgvuldig uitspoelen en eventueel antibiotica voorschrijven.
Ga zeker naar de dierenarts als:
• de kip blijft manken of haar poot niet meer gebruikt
• de zwelling groter wordt of rood en heet aanvoelt
• er pus, bloed of vocht uit de wond komt
• de kip sloom, lusteloos of minder alert is
Na de behandeling kun je thuis verder met dagelijkse verzorging. Blijf de poot schoonhouden, verbind de wond met een schoon gaasje en laat de kip in een droge, zachte omgeving herstellen.
Af en toe een voetenbadje met het Voetenbad van Federgold helpt om de huid soepel te houden en genezing te bevorderen.
Natuurlijke ondersteuning
Tijdens het herstel kun je het lichaam van de kip extra ondersteunen met natuurlijke middelen.
• Trekzalf, honingzalf
• Kamillethee of tijmvoetenbaden om de huid te verzachten en te ontsmetten
• Vitamines in het drinkwater bij kippen die ziek zijn of minder eten die wat ondersteuning kunnen gebruiken.
Deze middelen helpen het herstel, maar zijn niet voldoende bij een diepe infectie. Blijf goed kijken hoe het genezingsproces verloopt.
Niet alles mag worden vermeld waarvoor producten kunnen worden gebruikt.
Heb je vragen over de verzorging of wil je weten welke ondersteuning past bij jouw kippen?
Neem gerust contact op of kijk bij de ondersteunende producten in mijn webshop, ik help je graag verder.
Nazorg en herstel
Na de behandeling heeft de kip rust nodig. Zet haar tijdelijk apart in een schoon, droog hok met zachte bodembedekking.
Vervang het verband dagelijks of zodra het vies is. De wond moet schoon, droog en beschermd blijven.
Laat de kip pas weer bij de groep als ze normaal loopt en de wond gesloten is. Volledig herstel duurt meestal enkele weken, afhankelijk van hoe diep de ontsteking was.
Voeding en weerstand
Een kip met een goede weerstand heeft minder kans op infecties. Een gevarieerd, kwalitatief voer met voldoende eiwit, vitamines en mineralen helpt de huid gezond te houden.
Overgewicht is een risicofactor, dus geef snacks met mate.
Beweging, zonlicht en een droge, schone leefomgeving zijn net zo belangrijk. Een kip die veel kan scharrelen en goed in haar vel zit, herstelt sneller en blijft gezonder.
Preventie van bumblefoot
Voorkomen is beter dan genezen. Met wat aandacht kun je het risico op bumblefoot flink verkleinen.
• Gebruik stevige zitstokken met afgeronde randen van vier tot zes centimeter
• Vermijd harde, ruwe of gladde stokken
• Zorg voor zachte bodembedekking op plekken waar kippen landen
• Houd het hok droog, schoon en vrij van scherpe randen of splinters
• Controleer de poten regelmatig op wondjes of zwelling
• Verzorg droge huid met wat zalf om scheurtjes te voorkomen
• Geef kippen voldoende ruimte en beweging
Een droge, zachte ondergrond en schone leefomgeving zijn de sleutel tot gezonde poten.
Tot slot
Bumblefoot is een veelvoorkomende, maar goed te behandelen aandoening.
Door alert te zijn op de eerste signalen, te zorgen voor zachte bodembedekking en regelmatige potencontrole, kun je veel problemen voorkomen.
Wees niet bang om actie te ondernemen. Met wat tijd, zorg en geduld herstellen de meeste kippen volledig. En twijfel je of je het zelf kunt aanpakken, neem dan contact op met een dierenarts of vraag gerust om advies.
Liefs van Lin
Ik ben geen dierenarts. Alles wat je leest is gebaseerd op mijn eigen ervaring en kennis. Natuurlijke middelen zijn bedoeld als ondersteuning en niet als vervanging van een behandeling door de dierenarts. Bij twijfel of ernstige klachten raadpleeg altijd een dierenarts.