Ziekte van Marek bij kippen

Marek bij kippen: symptomen, besmetting en preventie voor hobbyhouders

Marek is een ziekte waar veel kippenhouders weleens van gehoord hebben, maar waarvan de details vaak vaag blijven. Het is een hardnekkig en besmettelijk virus dat vooral jonge kippen treft, maar waar ook volwassen dieren bij betrokken kunnen zijn. Voor hobbyhouders kan het ingrijpend zijn: verlamming, tumoren of sterfte komen regelmatig voor. Omdat het virus levenslang in een kip aanwezig blijft, is het belangrijk om goed te begrijpen wat Marek is, hoe het zich verspreidt en wat jij als kippenhouder kunt doen om risico’s zoveel mogelijk te beperken.

In dit uitgebreide artikel leg ik alles uit: de symptomen, hoe besmetting werkt, wat vaccinatie doet en niet doet, welke keuzes je hebt bij nieuwe dieren en hoe je de weerstand van je toom kunt ondersteunen.

---

Wat is Marek bij kippen?

Marek is een herpesvirus dat kippen besmet via stof en huidschilfers van veren. Dit stof blijft in een hok heel lang aanwezig, soms maanden of langer. Alleen al het inademen van zulke deeltjes is voldoende voor besmetting.

Eenmaal besmet blijft een kip levenslang drager. Dat betekent dat ook kippen die nooit ziek lijken toch virus kunnen uitscheiden via hun veren. Het verraderlijke hieraan is dat ogenschijnlijk gezonde dieren het virus ongemerkt kunnen doorgeven aan andere, niet-immune kippen.

Bij stress of verminderde weerstand kan het virus opnieuw actief worden, waardoor ook oudere kippen alsnog ziek kunnen worden.

---

Waarom jonge kippen extra kwetsbaar zijn

Kuikens en jonge kippen zijn vooral in de eerste maanden na uitkomst erg gevoelig. Hun immuunsysteem is dan nog volop in ontwikkeling. Uit onderzoek blijkt dat kuikens vanaf de eerste levensdag al besmet kunnen raken met Marek.

De grootste kans op ziekteverschijnselen is er tussen 0 en 16 weken leeftijd. In deze periode kan het lichaam het virus vaak niet onder controle houden, zeker niet als er extra stress of gezondheidsproblemen zijn zoals wormen of coccidiose.

---

Belangrijk: besmetting bij kippen ook na 16 weken mogelijk! In tegenstelling wat sommige kenners beweren.

Vaak hoor je dat kippen na 16 weken veilig zijn voor Marek. Dit klopt maar deels. Het is waar dat ze na deze leeftijd minder kans hebben om ernstig ziek te worden, maar besmetting blijft mogelijk.

Ook na 16 weken kunnen kippen nog steeds het Marekvirus oplopen. Ze worden er doorgaans niet meer ziek van, maar kunnen wel drager worden. Het virus kan latent in het lichaam aanwezig blijven en opnieuw actief worden bij stress of verzwakking. Volwassen kippen die zelf geen klachten hebben kunnen het virus dus toch overdragen op jongere of ongeënte dieren.

Daarom is het belangrijk om ook bij oudere kippen alert te blijven.

---

Hoe ontwikkelt het Marek virus zich?

Het verloop van Marek verschilt per kip, maar globaal gaat het zo:

• 1 tot 2 weken na besmetting ontstaan microscopische schade in zenuwen of organen

• vanaf 10 tot 14 dagen begint een kip virus uit te scheiden via veerstof

• de eerste zichtbare symptomen komen meestal na 3 tot 4 weken

• in de praktijk zie je ziekteverschijnselen vaak tussen de 6 en 16 weken, maar soms pas na 20 weken of op volwassen leeftijd

Het feit dat besmette kippen drager blijven maakt het virus lastig te bestrijden, het kan altijd opnieuw oplaaien.

---

Symptomen van Marek bij kippen

Marek kan zich op verschillende manieren uiten. Niet elke kip laat dezelfde klachten zien.

Neurologische vorm

• Verlamming van poten, vleugels of nek

• De bekende spagaathouding, één poot naar voren en één naar achter

• Evenwichtsproblemen of scheef lopen

Tumorvorm

• Tumoren in organen zoals lever, milt, longen of eierstokken

• Vermagering en verminderde eetlust

• Soms plotselinge sterfte zonder duidelijke tekenen

Oogvorm

• Blauwe of grijze verkleuring van de iris

• Vergrote of misvormde pupil

• Verminderd zicht of blindheid

Huidvorm

• Knobbeltjes en verdikkingen bij de veerfollikels

• Rode, ontstoken plekjes

Atypische klachten

Soms zijn de signalen minder duidelijk. Denk aan kippen die steeds vatbaar zijn voor wormen of coccidiose, chronische draainek of evenwichtsproblemen, of het onverklaarbaar verlies van dieren binnen een toom. Omdat de symptomen zo verschillend kunnen zijn, is Marek lastig te herkennen zonder aanvullend onderzoek.

---

Serotypen en veldstammen bij Marek

Het Marekvirus kent verschillende varianten.

• Serotype 1, ziekmakende veldstammen en vaccinstammen zoals Rispens

• Serotype 2, een onschuldig kippenvirus dat in vaccins wordt gebruikt

• Serotype 3, herpesvirus van kalkoenen, niet ziekmakend voor kippen

De veldstammen verschillen in ernst, van mild tot hypervirulent. Wereldwijd zijn steeds agressievere vormen ontstaan, waardoor vaccinatie belangrijker is geworden.

---

Marek vaccinatie: wat doet het en wat niet?

Het vaccin tegen Marek wordt gegeven op de eerste levensdag. Het bestaat uit een levend, verzwakt virus.

• Het voorkomt ernstige ziekte, maar niet altijd besmetting

• Geënte kippen kunnen nog steeds drager zijn

• Het vaccin vermindert virusuitscheiding, maar stopt het niet volledig

• Het vaccinvirus zelf is veilig en maakt kippen niet ziek

In Nederland is vaccinatie bij hobbykuikens geen standaard, in landen als Duitsland en de VS vaak wel.

---

Geënte en ongeënte kippen samenhouden?

Er is veel verwarring over dit onderwerp. Vaak wordt gezegd dat ongeënte kippen ziek worden van de enting. Dit klopt niet.

• Het vaccinvirus is onschuldig en kan geen ziekte veroorzaken

• Het veldvirus kan wel door een geënte kip worden verspreid, omdat die het kan dragen zonder ziek te worden

• In een omgeving zonder Marek gebeurt er niets als je geënte en ongeënte dieren mengt

• In een omgeving met Marek kan een geënte kip het virus onbewust doorgeven aan ongeënte dieren die daar wel ziek van worden

Voorbeeld: zet je een geënte kip bij ongeënte dieren in een virusvrij hok, dan is er geen probleem. Maar als het veldvirus aanwezig is kan de geënte kip het virus dragen en verspreiden zonder dat ze zelf ziek wordt.

Daarom raden veel dierenartsen aan om geënte en ongeënte kippen niet te mengen, tenzij je zeker weet dat je toom Marek-vrij is.

---

Nieuwe kippen aanschaffen: waar moet je op letten?

Bij de aanschaf van nieuwe kippen of kuikens is het verstandig om te vragen of de dieren gevaccineerd zijn tegen Marek en op welke dag dat gebeurd is. Het vaccin moet namelijk op dag 1 worden gegeven.

Het binnenhalen van ongeënte kippen hoeft op zichzelf geen risico te zijn. Het wordt pas een probleem als er in jouw toom of omgeving al Marek aanwezig is. Een ongeënte kip kan dan gemakkelijker ziek worden dan een geënte kip. Heb je een volledig Marek-vrije toom, dan is er geen gevaar bij het aanschaffen van ongeënte dieren.

Introduceer nieuwe kippen bij voorkeur pas na de 16e week, zodat ze minder gevoelig zijn voor ziekte. Houd er wel rekening mee dat ook oudere kippen nog steeds besmet kunnen raken en drager kunnen worden. Het risico is kleiner, maar nooit nul.

---

Hoe kun je Marek testen?

Marek is lastig te bevestigen, omdat de symptomen vaak lijken op andere ziekten. Mogelijkheden zijn:

• Sectie bij een dierenarts of laboratorium is de meest zekere manier

• Veerfollikel- of veerstof-PCR-test, hiermee wordt het virus in veermateriaal opgespoord. Deze test is ook beschikbaar voor hobbyhouders via gespecialiseerde laboratoria. Wil je zo’n test laten doen, neem gerust contact met mij op, dan leg ik uit hoe het werkt en hoe je een monster kunt insturen

---

Weerstand als sleutel bij dragers van Marek

Uit ervaring van fokkers en kippenhouders blijkt dat kippen die drager zijn van het virus niet altijd meteen ziek worden. Het is mogelijk dat het lichaam het virus lange tijd onderdrukt zolang de weerstand hoog is. Maar zodra de weerstand daalt, bijvoorbeeld door stress, kou, rui, wormen of een andere ziekte, zie je vaak dat de klachten ineens naar voren komen.

Bij deze dragers merk je vaak dat ze kwetsbaarder zijn. Ze herstellen minder goed van ziektes, hebben sneller aanhoudende problemen met coccidiose of blijven wat kwakkelen. Ik heb met meerdere fokkers en ervaringsdeskundigen gesproken en telkens hoor je hetzelfde: het moment dat de weerstand inzakt is vaak ook het moment dat Marek zich laat zien.

Daarom is het belangrijk om juist bij een besmette toom volop in te zetten op weerstand. Je kunt de ziekte er niet mee tegenhouden, maar wel de kans vergroten dat kippen langer stabiel blijven en zich beter voelen.

Dat betekent in de praktijk: goed voer, regelmatig mestonderzoek, parasieten onder controle houden en extra ondersteuning geven tijdens kwetsbare periodes zoals de rui of de winter. Het virus haal je er niet mee weg, maar je kunt de kippen wel de beste kans geven om zo lang mogelijk gezond te blijven.

---

Weerstand en immuunsysteem ondersteunen bij een besmette toom?

Als Marek eenmaal aanwezig is bij je kippen, maar er nog geen dieren ziek zijn, kun je het virus niet verwijderen. Je kunt echter wél werken aan het verhogen van de weerstand. Een sterk immuunsysteem helpt kippen om het virus onder controle te houden en zo lang mogelijk klachtenvrij te blijven.

• Voeding van hoge kwaliteit – Geef volledig legvoer van goede kwaliteit, aangevuld met groenvoer, insectenmix of zaden/granen voor extra energie, vooral in koude periodes.

• Vitaminen en mineralen – Gebruik regelmatig een kuur multivitaminen in het drinkwater, met name tijdens stress, rui of kou.

• Ondersteunende supplementen – Producten met oregano-olie, knoflookextract of biergist ondersteunen de spijsvertering en algehele weerstand, evenals middelen als een goede mulitvitamine en een goede darmbalans.

• Stress beperken – Vermijd onnodige verplaatsingen, langdurig hanteren en plots mengen van groepen kippen.

• Goede huisvesting – Houd het kippenhok droog, goed geventileerd en vrij van tocht. Verwijder regelmatig stof en huidschilfers, omdat het virus daarin aanwezig kan blijven.

• Voldoende ruimte en rust – Voorkom overbevolking en stress door rangordegevechten, omdat dit de weerstand verlaagt.

• Preventief mestonderzoek - Voorkom dat er parasieten zijn die negatief werken op de weerstand.

Door deze maatregelen consequent toe te passen, vergroot je de kans dat je kippen, ondanks besmetting met het Marek-virus, zo lang mogelijk gezond blijven.

---

Marek wereldwijd

In andere landen is vaccinatie bij hobbykuikens vaak standaard.

• In de VS worden kuikens soms al in het ei gevaccineerd

• In Duitsland is het Rispens-vaccin gebruikelijk

• In Australië waarschuwen dierenartsen nadrukkelijk voor ongevaccineerde hobbydieren

Doordat het virus steeds virulenter is geworden, zien we dat zelfs gevaccineerde kippen soms nog ziek worden. Toch voorkomt vaccinatie in de meeste gevallen ernstige ziekte en sterfte.

---

Samenvatting

Marek is een hardnekkig virus dat vooral jonge kippen treft, maar waar ook oudere dieren een rol in spelen. Het virus blijft levenslang aanwezig en kan steeds opnieuw worden geactiveerd. Vaccinatie helpt tegen ziekte, maar niet tegen besmetting. Goede hygiëne, verstandig omgaan met nieuwe dieren en ondersteuning van de weerstand zijn daarom essentieel.

Voor jou als hobbyhouder betekent dit: wees alert bij de aanschaf van nieuwe kippen, vraag altijd naar vaccinatie, introduceer dieren pas na de 16e week maar weet dat er altijd risico blijft, houd je hok schoon en ondersteun de weerstand van je kippen met voeding en supplementen. Overweeg een veerfollikel-PCR-test als je zekerheid wilt over de aanwezigheid van Marek.

Met kennis en zorg kun je het risico verkleinen en je kippen zo gezond mogelijk houden.

Veelgestelde vragen over Marek