Prolaps bij kippen: oorzaken, behandeling en preventie
Prolaps bij kippen is een ernstig, maar behandelbaar probleem waarbij het laatste stukje van het legkanaal uit de cloaca (de opening waar eieren, ontlasting en urine het lichaam verlaten) naar buiten komt. Dit ziet eruit als een roze tot rood stuk weefsel dat zichtbaar wordt bij of na het leggen van een ei. Prolaps komt vooral voor bij leggende hennen en vraagt om snelle actie om infectie, schade of zelfs dood te voorkomen.
In dit artikel lees je wat prolaps is, hoe het ontstaat, hoe je het herkent, wat je kunt doen om het te behandelen en hoe je het kunt voorkomen. De informatie is gebaseerd op internationale bronnen en inzichten uit de praktijk.
Wat is prolaps bij kippen?
Bij het leggen van een ei zet het legkanaal uit, zodat het ei eruit kan komen. Normaal trekt dit weefsel zich daarna direct weer terug. Soms gebeurt dat niet, bijvoorbeeld doordat het ei te groot was, de kip verzwakt is of de omstandigheden niet goed zijn. Het laatste deel van het legkanaal blijft dan naar buiten uitsteken.
Dit komt vaker voor bij jonge kippen die te vroeg beginnen met leggen, bij kippen die overgewicht hebben, of juist bij dieren die verzwakt zijn door een tekort aan voedingsstoffen. Ook stress, te veel licht of een verkeerde lichtcyclus kunnen bijdragen aan prolaps.
Symptomen van een prolaps
De symptomen zijn meestal duidelijk zichtbaar:
-
Een helderroze tot rood uitstulpende zwelling bij de cloaca
-
Het weefsel is vochtig, soms gezwollen of bloedend
-
De kip kijkt vaak achterom, probeert te pikken aan haar achterste
-
Andere kippen kunnen erop pikken, wat gevaarlijk is
-
De kip is traag, eet minder, ziet er ziek uit
-
Er kan ontlasting ophopen of blijven plakken
-
Soms vind je een bloederig ei in het nest
Hoe langer het weefsel buiten het lichaam blijft, hoe groter de kans op beschadiging, uitdroging of infectie. Bij ernstige gevallen wordt het weefsel donkerrood of zelfs zwart: een teken van afsterving.
Wat je vooral niet moet doen
-
Laat de kip niet bij de groep. Andere kippen zullen vaak direct gaan pikken op het weefsel. Dit kan leiden tot ernstige verwondingen of zelfs de dood.
-
Gebruik geen warm water, alcohol of agressieve reinigingsmiddelen. Alleen lauwwarm water of een zoutoplossing.
-
Probeer het weefsel niet hardhandig terug te duwen zonder schoonmaken of verzachting. Je kunt dan juist schade veroorzaken.
Behandeling stap voor stap
1. Isoleren
Haal de kip meteen uit het hok en zet haar in een warme, rustige ruimte. Zorg dat er geen nestmateriaal aanwezig is , je wilt voorkomen dat ze blijft persen.
2. Reinig het weefsel
Spoel de uitstulping voorzichtig met lauwwarm water of een fysiologische zoutoplossing. Verwijder vuil, ontlasting of stro en dep het weefsel voorzichtig droog met een zachte doek.
3. Zwelling verminderen
Om het weefsel weer naar binnen te kunnen krijgen, is het belangrijk dat de zwelling afneemt. Dit kun je doen door:
-
Een koude, natte doek een paar minuten op het gebied te leggen
-
Honing, suiker of een speciale wondzalf aan te brengen (bijv. Vetramil, Manuka-zalf of een zalf met calendula)
4. Weefsel terugduwen
Als het weefsel schoon en minder gezwollen is, kun je proberen het terug te duwen. Smeer je vinger in met vaseline of een zachte zalf en duw het weefsel langzaam en met ronddraaiende bewegingen naar binnen. Houd eventueel 1–2 minuten lichte druk aan zodat het blijft zitten. Herhaal dit als het weer naar buiten komt.
5. Legpauze geven
Zorg ervoor dat de kip de dagen erna geen eieren hoeft te leggen. Geef geen legvoer, maar tijdelijk lichter verteerbaar voer zoals graan, gekookte rijst of havervlokken. Hou het verblijf donker en koel zodat de eileg tijdelijk stopt.
-
Geef enkele dagen geen legvoer, maar een dieet met minder calcium en eiwit (bijv. gemengd graan).
-
Legvoer (zoals legkorrel/kippenkorrel legmeel) is het dagelijkse basisvoer voor leggende hennen. Het bevat extra calcium, eiwit en vitaminen om de eileg te ondersteunen, maar het stimuleert die leg niet actief. Dat doen o.a. hormonen, daglicht en leeftijd. Het voer maakt wel de omstandigheden voor een ei gunstig.
Bij een prolaps is het juist belangrijk om het lichaam rust te geven. Daarom geef je tijdelijk legkorrel/kippenkorrel, maar lichter verteerbaar voer zoals gemengd graan of een beetje gekookte rijst Daarin zit wel wat eiwit, maar veel minder dan in legkorrel. Zo krijgt het voortplantingssysteem even rust en kan de kip beter herstellen zonder extra druk van binnenuit.
-
6. Aanvulling van vitamines en mineralen
-
Geef een multivitamine via het drinkwater om het lichaam te ondersteunen
-
Extra calcium (zoals oesterschelpen of calciumtabletten) helpt de spieren van het legkanaal goed te laten samentrekken gezien deze even niet via legkorrel aangeboden word
-
B-vitamines en elektrolyten kunnen herstel versnellen
7. Observeer het herstel
Controleer dagelijks of het weefsel binnen blijft en niet opnieuw uitpuilt. Let op tekenen van ontsteking (roodheid, zwelling, etter) en kijk of de kip normaal eet, drinkt en poept. Bij terugkerende prolaps of ernstig weefselverlies is een dierenarts nodig.
Wanneer is de dierenarts nodig?
-
Als het weefsel zwart wordt of niet meer levend oogt
-
Bij etter, stinkende afscheiding of koortsachtige verschijnselen
-
Als de prolaps steeds terugkomt
-
Als het dier niet meer eet of snel verzwakt
In sommige gevallen wordt gekozen voor hechtingen of hormoonbehandeling. Bij terugkerende, ernstige gevallen kan inslapen de enige diervriendelijke oplossing zijn.
Hoe voorkom je prolaps?
Prolaps is vaak het gevolg van een combinatie van voeding, huisvesting en lichamelijke belasting. Met een goede verzorging kun je het risico sterk verkleinen:
1. Juiste voeding
-
Geef uitgebalanceerd kippenvoer/kippenkorrel, zeker voor beginnende legsters zie Voedingstekorten
-
Zorg voor voldoende calcium, eiwitten en vitamines
-
Voorkom overgewicht: een te zware kip heeft meer kans op prolaps
2. Lichtregulatie
-
Laat jonge kippen niet te vroeg leggen. Gebruik geen kunstlicht om de eileg op te wekken bij kuikens onder de 18 weken
-
Houd de lichturen in de winter rustig opbouwend tot max. 14–16 uur
3. Rustige legomgeving
-
Zorg voor voldoende nestplekken in het hok
-
Zorg voor privacy en rust in de legnesten om persen te verminderen
-
Vermijd scherpe randen of opstapjes bij de nesten
4. Voorkom pikgedrag
-
Vermijd fel licht in het hok
-
Zorg voor voldoende ruimte per kip
-
Geef afleiding, zoals ophanggroenten of graan in stro
-
Haal zieke kippen met rode plekken tijdig uit de groep
5. Regelmatige controle
-
Controleer bij leggende kippen regelmatig de cloaca
-
Let op bloederige eieren, gedragsveranderingen of vieze veren achteraan
-
Grijp op tijd in bij de eerste tekenen
Wat doet de dierenarts met een prolaps?
Als de prolaps ernstig is, terugkerend, of er tekenen zijn van infectie, is het verstandig om een dierenarts in te schakelen. De dierenarts kan:
-
De prolaps onder verdoving voorzichtig reinigen en terugplaatsen
-
Een hechting aanbrengen om het cloaca-opening tijdelijk te vernauwen (zogenaamde “purse-string”-hechting)
-
Ontstekingsremmers of antibiotica voorschrijven bij infectie of weefselbeschadiging
-
Advies geven over pijnstilling en verdere verzorging
-
In ernstige gevallen het kippenleven op een diervriendelijke manier beëindigen als herstel niet mogelijk is
Een dierenartsbezoek is dus zeker waardevol als de prolaps niet vanzelf verdwijnt of als de kip veel pijn of complicaties heeft.
Veelgestelde vragen (FAQ)
Hoe ziet een prolaps eruit?
Een roze of rood, glad stukje weefsel dat uit de cloaca komt. Het kan klein zijn of zo groot als een walnoot, soms bloedend of gezwollen.
Is prolaps altijd ernstig?
Als je er op tijd bij bent, is het goed te behandelen. Hoe langer het duurt, hoe groter de kans op complicaties.
Mag je het zelf terugduwen?
Ja, bij lichte prolaps mag dat als het weefsel schoon is en niet beschadigd. Gebruik altijd een zachte zalf of glijmiddel.
Waarom krijgt vooral een haan dit niet?
Omdat alleen hennen een legkanaal hebben. Hanen hebben geen eiproductie en dus ook geen risico op prolaps.
Kan een kip na prolaps nog eieren leggen?
Soms wel, maar de kans op herhaling blijft aanwezig. Sommige kippen herstellen volledig, anderen hebben blijvende zwakte.
Wat als ik het niet durf terug te duwen?
Dan is het belangrijk het gebied schoon te houden, te zalven en direct een dierenarts te raadplegen. Hoe sneller er gehandeld wordt, hoe beter de kansen.
Heb je vragen, dan laat het gerust weten via de mail of app.
Liefs, van Lin
Bronnen
-
The Poultry Site: Reproductive Disorders in Laying Hens (UK)
-
University of Florida IFAS Extension: Management of Prolapsed Oviduct
-
Merck Veterinary Manual: Cloacal Prolapse in Birds
-
BackyardChickens.com forums (VS): ervaringen van kippenhouders
-
Mississippi State University Poultry Science
Disclaimer:
De informatie op deze website is bedoeld voor informatieve en educatieve doeleinden en is gebaseerd op eigen ervaring, praktijkkennis en bronnen uit de (hobby)pluimveehouderij. Hoewel we streven naar zorgvuldigheid en actualiteit, kunnen er geen rechten worden ontleend aan de inhoud. De adviezen zijn géén vervanging voor professioneel dierenartsadvies. Bij twijfel over de gezondheid van je kip of in acute situaties adviseren wij altijd contact op te nemen met een dierenarts die ervaring heeft met pluimvee.
Gebruik van producten, supplementen of behandelmethodes is op eigen verantwoordelijkheid.