Bijlichten van kippen in de winter – doen of niet?
Jaren geleden, toen ik mijn eerste kippen had, werd me verteld: “Je moet ze bijlichten, dan leggen ze lekker door.” en eigenlijk hebben we dat de eerste jaren (25jr terug) ook gedaan.
Dat klonk logisch, en er was ook niet meer kennis. Kippenhouden ging toen op een andere manier, er werd anders naar gekeken dan nu. Dus ik deed het braaf, een lampje in het hok, timer erop, en klaar. Maar nu, jaren later en met veel meer kennis en ervaring, ben ik dat gaan heroverwegen.
Is bijlichten eigenlijk wel zo goed voor kippen? En wat doet het met hun gezondheid, gedrag en rust?
De afgelopen weken, net als vorig jaar kreeg ik de vraag
van meerdere mensen dezelfde vraag:
“Nu het zo vroeg donker wordt, zitten ze dan niet te lang in het donker? En eten ze dan nog wel genoeg?”
Goede vragen, want korter licht betekent niet alleen minder activiteit, maar ook minder eten en dat kan gevolgen hebben.
Ik ben er eens goed ingedoken, met onderzoek, eigen ervaring en wat ik hoor van andere kippenhouders en vanuit de industrie. Hieronder lees je wat ik vond, wat licht écht met kippen doet en waarom het antwoord niet zo zwart-wit is als het lijkt.
Wat er in de natuur gebeurt als de dagen korter worden bij jou kip?
In de natuur reageren kippen op het aantal lichturen per dag. Zodra de dagen langer worden in het voorjaar, komen hormonen op gang die de eiproductie stimuleren. En als de dagen korter worden in de herfst, schakelt hun lichaam juist terug.
Dat is geen teken dat er iets mis is het is puur biologie. Minder daglicht betekent minder activiteit in de eierstokken, een lagere hormoonspiegel en vaak ook een periode van rui: de kip verliest oude veren en maakt nieuwe aan.
Tijdens die rui en de donkere maanden verbruikt het lichaam energie aan herstel. Nieuwe veren groeien kost veel eiwit, en kippen eten in die tijd ook net iets minder. Dat komt niet omdat ze “lui” worden, maar omdat ze simpelweg minder uren actief zijn.
Kippen eten het liefst bij daglicht; in het donker zoeken ze hun stok op en slapen ze. Hoe korter de dagen, hoe minder tijd ze dus hebben om te scharrelen en te eten. Dat betekent meestal ook een iets lagere voeropname.
Is dat erg? Niet per se.
Het lichaam van een kip is erop ingesteld. Minder eten in de winter past bij het natuurlijke ritme waarin de energie meer naar onderhoud dan naar eiproductie gaat. Je ziet dan ook dat kippen rustiger zijn, meer rust nemen en zich minder druk maken om het nest. Ze besparen energie, wat logisch is als het buiten kouder wordt.
Maar er is ook een kanttekening: bij sommige kippen, vooral de wat magerdere of oudere, kan een te lange donkere periode ervoor zorgen dat ze té weinig binnenkrijgen. Ze vallen dan af, of de weerstand zakt wat in.
Daarom is het goed om in de donkere maanden extra te letten op voerkwaliteit en conditie, geef wat energierijker voer en hou ze goed in de gaten.
Dat hoeft nog geen reden te zijn om direct bij te lichten, maar het is wel iets om bewust mee om te gaan.
Hoe dat in de pluimvee industrie gaat.
In de professionele legpluimvee-industrie is bijlichten standaard. Daar wil men het hele jaar door eieren produceren, dus wordt met licht gespeeld om kippen te laten denken dat het altijd lente is.
Ze krijgen meestal zo’n 14 tot 16 uur licht per dag, vaak met een automatische tijdschakelaar. Zo blijven ze in leg, ook in de winter.
Dat levert veel eieren op, maar gaat ook sneller ten koste van de kip zelf. Na ruim een jaar, anderhalf is de productie vaak over haar hoogtepunt heen, en wordt de hen vervangen door een jongere.
Daarom is het goed om te beseffen dat die aanpak vooral is ontworpen voor productie, niet voor duurzaamheid of welzijn.
Voor hobbykippen, die we niet voor de handel houden maar omdat we van ze genieten, ligt dat anders.
Wat doet licht eigenlijk met een kip?
Licht heeft invloed op de hypofyse, een klier in de hersenen die hormonen aanstuurt. Als er meer licht binnenkomt via de ogen (en zelfs via de schedel , kippen “zien” licht deels ook met hun hersenen), geeft dat een signaal: het is tijd om te leggen.
Bij weinig licht daalt dat signaal, en komt het lichaam in ruststand.
Dat betekent:
-
minder activiteit in de eierstokken,
-
minder eieren,
-
en vaak een wat lager energieniveau.
Daarnaast verandert het gedrag. Kippen die minder uren licht hebben, eten en drinken minder vaak. Ze slapen langer, scharrelen minder, en het metabolisme vertraagt iets.
Dat is normaal en gezond, zolang ze niet te ver terugvallen in conditie.
Als een kip onvoldoende tijd heeft om te eten of drinken, kan dat op langere termijn wél gevolgen hebben. Een kip die bijvoorbeeld ’s ochtends pas laat licht krijgt en ’s middags al vroeg weer op stok gaat, heeft soms maar 7 à 8 uur actief licht per dag.
Zeker in koude maanden, waarin ze meer energie nodig hebben om warm te blijven, kan dat net te weinig zijn.
In zo’n geval kan een klein beetje extra ochtendlicht helpen: niet om haar te “forceren” te leggen, maar om haar gewoon iets meer tijd te geven om te eten, drinken en bewegen.
Dat is meteen een belangrijk verschil: je kunt bijlichten als ondersteuning zonder de kip echt “door te laten leggen”.
Het gaat erom waarom je licht toevoegt , voor hun ritme, of voor jouw eieren.
De voordelen van bijlichten
Er zijn genoeg kippenhouders die zweren bij een lamp in het hok zodra het najaar inzet.
De voordelen zijn duidelijk:
1. Meer eieren in de winter
Met wat extra licht blijven hennen langer doorleggen. Kippen hebben ongeveer 14 uur licht nodig om in leg te blijven.
Door dat kunstmatig te verlengen, leggen ze in december of januari vaak nog rustig wat eieren, waar ze zonder lamp allang gestopt waren.
2. Rustiger ritme en makkelijker voeren
Een lamp in de vroege ochtend zorgt ervoor dat de kippen eerder wakker worden. Ze eten en drinken wat meer, wat zeker bij kou handig kan zijn.
Het kan ook helpen om in de winter ’s morgens op een vast tijdstip te voeren, omdat ze dan al actief zijn als jij het hok inloopt.
3. Geen negatieve invloed bij juist gebruik
Volgens diverse onderzoeken heeft bijlichten geen aantoonbaar negatief effect op de gezondheid van de hen, zolang ze genoeg nachtrust krijgen (minimaal 8 uur donker) en niet te fel of te lang worden belicht.
Een gezonde kip kan met voldoende rust en goed voer prima wat langer doorgaan met leggen.
4. Je bepaalt zelf het tempo
Je kunt bijlichten ook heel geleidelijk doen, bijvoorbeeld alleen in de donkere maanden een uurtje in de ochtend.
Zo geef je de kippen iets meer daglicht om te eten, zonder hun natuurlijke ritme volledig te verstoren.
De nadelen van bijlichten
Er is echter ook een duidelijke andere kant, en die hoor ik minstens zo vaak van kippenhouders.
1. Minder natuurlijke rust
Kippen hebben van nature een winterpauze. Dat hoort bij hun biologie. Door het hele jaar door te leggen, krijgt het lichaam geen tijd om te herstellen.
In die rustperiode vullen ze hun mineralen en vetreserves aan, vernieuwen ze veren en herstellen ze kleine slijtage in het legapparaat.
Door dat proces over te slaan, belast je de kip langduriger. Dat hoeft niet direct kwaad te doen, maar het kost haar wel meer energie.
2. Meer kans op slijtage en legproblemen
Langdurige productie zonder rust kan de kans op legproblemen vergroten. Denk aan eierstokontstekingen, misvormde eieren of zelfs legnood.
Ook zie je bij intensieve leg vaker eieren met dunnere schalen – het lichaam moet immers voortdurend calcium leveren.
3. Het kan stress geven
Als je licht verkeerd toepast , bijvoorbeeld te fel, te lang of met plotselinge overgangen, kunnen kippen onrustig worden.
Te veel licht of geen nachtelijke rust zorgt voor stress en kan verenpikken uitlokken.
Zeker bij gevoelige rassen is dat iets om in de gaten te houden.
4. Kippen branden sneller "op" bij overdaad
Sommige mensen zeggen dat bijlichten kippen sneller "op" zijn.
Een kip heeft bij geboorte een groot aantal eicellen, maar die worden niet oneindig gebruikt.
Of ze die voorraad sneller benut door bijlichten, is niet helemaal duidelijk, maar wat wel zeker is: een kip die jarenlang zonder rustperiode produceert, veroudert sneller en kan eerder stoppen met leggen.
Waarom bijlichten in de ochtend beter is dan in de avond
Ik hoor het vaak: “Kan ik de lamp niet gewoon ’s avonds aanzetten, dan blijft het nog wat langer licht in het hok?”
Maar voor kippen werkt dat juist averechts. Hun biologische klok reageert het sterkst op het ochtendlicht laten de onderzoeken zien.
Als je ’s ochtends bijlicht, ervaren ze de dag alsof hij gewoon wat eerder begint.
Ze hebben dan rustig de tijd om te eten en te scharrelen, en kunnen ’s avonds met het natuurlijke schemeren op stok.
Bij licht in de avond gaat dat ritme juist door de war.
De kippen denken dat het nog “dag” is, blijven actief, en zodra het licht plots uitgaat, zitten ze in het donker zonder oriëntatie.
Dat zorgt voor stress, paniek of onrustig gedrag.
Daarom is ochtendlicht de beste keuze:
het verlengt hun dag, maar respecteert hun nachtrust.
Zo help je ze zonder hun natuurlijke ritme te verstoren.
Wat doet minder licht met voeropname?
Een interessant punt vind ik de voeding in relatie tot licht.
In korte winterdagen eten kippen minder simpelweg omdat ze minder lang wakker zijn. Dat is op zich niet erg: het lichaam vertraagt ook een beetje, net als bij andere dieren in de winter.
Maar het betekent wél dat ze minder voedingsstoffen binnenkrijgen , minder eiwit, minder kalk, minder energie.
Als de temperatuur daalt, stijgt juist hun energiebehoefte, omdat ze meer moeten verbranden om warm te blijven. In de zomer zie je dat ze juist minder eten.
Er ontstaat dus een spanningsveld: meer behoefte, maar minder tijd om te eten.
Een kip die goed op gewicht is, kan dat prima aan. Ze verbrandt wat vet en houdt zichzelf warm.
Maar bij oudere of dunnere kippen kun je merken dat ze wat terugvallen in conditie. In dat geval kan iets meer licht helpen om de balans te herstellen: ze eten dan simpelweg wat vaker, waardoor ze beter op gewicht blijven.
Dus ja, minder licht betekent vaak ook minder voeropname, en dat kán gevolgen hebben als het lang duurt of bij zwakkere dieren.
Daarom is het belangrijk om bij winterrust goed te voeren: iets rijker, met wat extra vet of energie (bijvoorbeeld granen, zonnebloempitten of meelwormen).
Zo blijft de kip sterk, ook als ze minder lang kan eten.
Bijlichten op een verantwoorde manier van jou kippen.
Wie besluit om bij te lichten, kan dat op een heel rustige manier doen.
Het draait om balans: voldoende licht voor activiteit, maar genoeg donker voor rust.
Een paar praktische richtlijnen:
-
Geef nooit meer dan 15 à 16 uur licht per dag, persoonlijk vind ik dit zelf al vrij veel, maar houd hier rekening mee.
Meer heeft geen zin en kan stress geven. -
Gebruik een tijdschakelaar.
Zo kun je vaste tijden aanhouden, bijvoorbeeld van 6.00 tot 8.00 uur extra licht in de ochtend, en daarna gewoon daglicht. -
Gebruik zacht, warm licht.
Geen felle bouwlamp of TL. Een warmwitte LED van lage intensiteit (ongeveer 10–20 lux) is genoeg. -
Licht bij in de ochtend, niet ’s avonds.
Zo gaan de kippen ’s avonds met het natuurlijke schemeren op stok, zonder dat het ineens donker wordt als de lamp uitgaat. -
Voer op maat.
Zorg voor voldoende calcium, grit en energie. Bij doorleggen verbruiken ze meer voedingsstoffen.
En misschien wel de belangrijkste: observeer je kippen.
Geen enkel hok is hetzelfde, geen enkele kip reageert precies gelijk. Als jij ziet dat ze onrustig worden of juist apathisch, pas het lichtschema aan.
De natuurlijke keuze – en de persoonlijke
Er is geen goed of fout in deze kwestie.
Sommige kippenhouders zweren erbij dat kippen een natuurlijke rust verdienen, en laten de natuur zijn gang gaan.
Ze accepteren dat er een paar maanden weinig eieren zijn, en vinden het juist mooi om dat ritme te volgen.
Anderen vinden bijlichten praktisch en zien dat hun kippen er geen last van hebben.
Zelf ben ik daar ergens in het midden beland.
Waar ik vroeger wel tot een uur of tien in de avond bijlichtte doe ik dat tegenwoordig dus op de ochtend. Ik zie bij mijn kippen dat een klein beetje extra licht in de ochtend goed doet, niet om te forceren, maar om ze simpelweg wat meer tijd te geven om te eten en te bewegen. In mijn groepje kippen waar Marek heerst vind ik het belangrijk dat ze iedergeval voldoende voeding binnen krijgen als basis.
Het draait dus niet om het lampje zelf, maar om de intentie erachter.
Wil je hun natuurlijke ritme respecteren, laat ze dan lekker rusten.
Wil je ze ondersteunen, geef dan voorzichtig wat extra licht en let goed op hoe ze reageren.
Mijn conclusie
Bijlichten is niet zwart-wit.
Je kunt het verkeerd doen en kippen overbelasten, maar je kunt het ook zorgvuldig doen en ze juist wat helpen.
Het belangrijkste is dat je begrijpt wat licht doet, en waarom je het inzet.
Een kip die gezond is, goed eet en genoeg rust krijgt, redt zich prima, met of zonder lamp.
Kijk naar je eigen dieren, hun gedrag, hun conditie.
En kies wat bij jou past.
Of je nu de lamp aanlaat of niet: als je kippen gezond, alert en tevreden zijn, dan doe je het goed.
En uiteindelijk is dát waar het bij hobbykippen om draait.
Bronnen (selectie):
– Merck Veterinary Manual – Light management in poultry
– Michigan State University Extension – “Supplemental light for laying hens”
– The Chicken Chick – “Do hens need light to lay eggs?”
– University of Kentucky – “Poultry Lighting Programs”
– Dierenbescherming Nederland – advies over winterrust bij kippen
– Practical Poultry Science (2019) – “Photoperiod effects on feed intake and egg production”