Broedse kip & wat het is, hoe je het herkent en wat je kunt doen
Een broedse kip is een hen die zich volledig richt op het uitbroeden van eieren. Dit gedrag komt vooral voor in het voorjaar en de zomer en kan voor kippenhouders praktische en gezondheidsuitdagingen opleveren. In dit uitgebreide artikel leg ik uit wat broeds gedrag is, wat er in het lichaam van een broedse kip gebeurt, welke risico's eraan kleven, hoe je een kip kunt broedsaf maken, en hoe je broedsheid zoveel mogelijk voorkomt. Ook vind je tips voor natuurlijke ondersteuning, gedragsherkenning en preventie.
Wat is broeds gedrag bij kippen?
Wanneer een hen broeds wordt, verandert haar gedrag volledig. Ze blijft langdurig op het nest zitten, stopt met eieren leggen en vertoont beschermend gedrag. Zelfs als er geen eieren onder haar liggen, kan ze doen alsof ze aan het broeden is. Dit gedrag is instinctief en gericht op het grootbrengen van nakomelingen.
Dit gedrag wordt gestuurd door het hormoon prolactine, dat stijgt zodra haar broedinstinct geactiveerd wordt. Tegelijk dalen andere hormonen zoals oestrogeen en progesteron, waardoor de eierstokken tot rust komen. De kip stopt dan vanzelf met leggen.
Een broedse kip:
-
Zit langdurig op het nest, ook zonder eieren
-
Maakt klokkende of brommende geluiden
-
Verdedigt het nest fel of wordt prikkelbaar
-
Heeft een kale buik (broedvlek) om eieren direct te verwarmen
-
Eet en drinkt veel minder
-
Doet grote, sterk ruikende ontlasting doordat ze het lang ophoudt
-
Is minder sociaal of trekt zich terug uit de toom
Waarom wordt een kip broeds?
Broedsheid ontstaat door een combinatie van:
-
Hormonale veranderingen (met name prolactine)
-
Lichte en warme seizoenen (voorjaar/zomer, lange dagen)
-
Omgevingsfactoren zoals een nest vol eieren of het zien/horen van kuikens
-
Rasgevoeligheid – Zijdehoenders, Cochins en Orpingtons worden vaker broeds dan leghybriden
-
Nestomstandigheden – donkere, rustige nestplekken bevorderen het broedsinstinct
Sommige kippen vertonen elk voorjaar broeds gedrag, terwijl andere rassen het zelden doen. Het gedrag is aangeboren en niet aan te leren of af te richten.
Wat gebeurt er in het lichaam van een broedse kip?
Wanneer een kip broeds wordt, verandert er veel in haar lichaam. Prolactine zorgt voor gedragsverandering, focus op nestzorg, en het stoppen van eierproductie. Tegelijkertijd:
-
Veranderen haar kam en lellen: ze worden vaak bleek en slap
-
Trekt ze borstveren uit om een kale plek (de broedvlek) te maken
-
Stijgt haar lichaamstemperatuur licht
-
Vertraagt haar spijsvertering
-
Wordt haar metabolisme zuiniger om energie te besparen
Dit is een natuurlijke aanpassing op het stilzitten en lange vastenperiodes. Maar als het gedrag te lang duurt, ontstaan gezondheidsrisico’s.
Hoe lang blijft een kip broeds?
Een broedse periode duurt gemiddeld 21 dagen , de natuurlijke uitbroedtijd voor eieren. Sommige kippen blijven exact drie weken zitten, anderen tot zes weken, zeker als ze op onbevruchte eieren zitten of steeds nieuwe eieren ondergelegd krijgen.
Andere hennen stoppen er al na enkele dagen mee, bijvoorbeeld door stress, verstoring, een oncomfortabel nest of hormonale disbalans.
Gezondheidsrisico's van langdurige broedsheid
Als een kip te lang broeds blijft zonder kuikens of resultaat, kunnen er klachten ontstaan:
-
Gewichtsverlies en verminderde weerstand
-
Spierstijfheid, spierafbraak en doorligplekken
-
Oververhitting in warme seizoenen
-
Verminderde darmwerking en verstoorde mestopname
-
Grotere kans op parasieten zoals bloedluis (nest is warm en donker)
-
Vertraging in terugkeer naar de normale legcyclus
-
Hormonale onbalans (blijvend verhoogde prolactine)
Wanneer en waarom een kip broedsaf maken?
Je kunt besluiten om je kip broedsaf te maken als:
-
De eieren niet bevrucht zijn
-
Je geen kuikens wilt of ruimte hebt
-
De kip al vaker per jaar broeds wordt
-
Haar gezondheid achteruitgaat of ze verzwakt raakt
-
Er spanningen ontstaan in de groep zoals verstoring in de pikorde.
Hoe eerder je ingrijpt, hoe makkelijker het is om haar gedrag te doorbreken. Broedsheid afbreken is geen straf, maar een herstelactie voor de kip.
Praktische manieren om een kip broedsaf te maken
Een broedse kip stopt vaak met eten, legt geen eieren meer en houdt andere hennen uit het legnest. Wil je dit gedrag doorbreken, dan is snel ingrijpen belangrijk. Hieronder vind je verschillende effectieve methoden:
-
Verwijder dagelijks de eieren zodra je merkt dat ze blijft zitten.
-
Sluit het nest af als je kippen elders kunnen leggen. Dit voorkomt dat ze opnieuw gaat zitten.
-
Haal de kloek uit het nest zodra je haar ziet broeden. Zet haar bij de andere kippen en zorg voor afleiding met voer of activiteit.
-
Zorg voor veel licht in het hok. Daglicht remt de aanmaak van het broedhormoon. Laat geen donkere hoeken open.
-
Verplaats de kip naar een andere ruimte zonder nestmogelijkheid, bij voorkeur koel en licht.
-
De benchmethode is de meest doeltreffende aanpak bij aanhoudend broeds gedrag:
Uitleg benchmethode:
-
Gebruik een draadkooi of hondenbench zonder bodembedekking.
-
Zorg voor een open bodem: plaats de bench iets verhoogd (op stenen, kistjes of een tafel) zodat er lucht onderdoor kan. De afkoeling van de onderzijde helpt het broedinstinct te stoppen.
-
Plaats een stok in de bench waar de kip op kan zitten (comfortabel en natuurlijk gedrag).
-
Zet de bench op een lichte, luchtige plek, uit de zon en tocht.
-
Voorzie de kip van vers drinkwater en wat basisvoer.
Hoelang?
-
Meestal is 3 tot 5 dagen voldoende.
-
Controleer dagelijks: is ze alert, actief en niet meer terug naar het nest gericht?
-
Laat haar dan even los lopen. Keert ze meteen terug naar het legnest? Dan is ze nog broeds – terug in de bench voor nog 1 of 2 dagen.
-
Is het gedrag weg? Dan mag ze weer volledig terug in het hok.
Blijft ze na 7 dagen broeds, controleer dan of de kooi koel en licht genoeg is en of ze écht geen nestprikkels heeft gehad. Sommige hennen zijn hardnekkiger dan anderen.
Natuurlijke ondersteuning tijdens herstel
Na een lange broedperiode heeft een hen vaak extra verzorging nodig. Denk aan:
-
Multivitaminen voor kippen (bv. met vitamine A, D3 en E)
-
Elektrolytenmengsels in het drinkwater (herstel vochtbalans)
-
Appelazijn of knoflook in het drinkwater (ondersteunt spijsvertering)
Zorg voor rust, voldoende ruimte en observeer haar gedrag goed. Laat haar rustig terugkeren naar de groep.
Broedsheid voorkomen & dit kun je doen
Hoewel broedsheid natuurlijk is, kun je de kans verkleinen door:
-
Dagelijks eieren verzamelen – hoe voller het nest, hoe groter de broedprikkel
-
Legnesten sluiten na het leggen (vooral 's avonds)
-
Voorkomen dat kippen 's nachts in het nest slapen
-
Open, lichte, goed geventileerde nesten aanbieden
-
Ruimte voor scharrelen, zandbaden en afleiding
-
Gebruik van nep-eieren vermijden als je geen kuikens wilt
-
Kies minder broedse rassen (bv. Leghorn, ISA Brown, Barnevelder)
Checklist: broedse kip herkennen en aanpakken
Herken broeds gedrag:
-
☐ Zit langdurig op het nest
-
☐ Maakt klokkende geluiden
-
☐ Heeft een kale buik (broedvlek)
-
☐ Eet en drinkt weinig
-
☐ Verdedigt het nest fel
-
☐ Doet grote, sterk ruikende ontlasting
-
☐ Legt geen eieren meer
Beslis of je haar laat broeden of broedsaf maakt:
-
☐ Zijn de eieren bevrucht?
-
☐ Wil je kuikens?
-
☐ Is de hen gezond genoeg?
-
☐ Heb je een veilige plek voor kuikens?
Wil je het gedrag stoppen:
-
☐ Verwijder haar vroegtijdig van het nest
-
☐ Sluit het nest af
-
☐ Bied afleiding met voer, scharrelen of bench
Conclusie
Een broedse kip is een mooi voorbeeld van natuurlijk gedrag, maar het vraagt om kennis en aandacht. Broedsheid kan gewenst zijn als je kuikens wilt, maar ook stressvol of ongezond als je haar niet op tijd ondersteunt. Door haar gedrag goed te begrijpen en bij te sturen, kun je veel problemen voorkomen. Of je nu kiest voor broeden of broedsaf maken: het welzijn van de kip staat voorop.
Heb je vragen of twijfels? Mail of app me gerust. Ik ben geen dierenarts, maar denk graag met je mee over jouw kippen.