De beste bodembedekking in het kippenhok – warm, schoon en gezond
Een schoon, droog kippenhok is de basis van gezonde kippen. Toch wordt er vaak te weinig nagedacht over de bodembedekking. Wat buiten in de ren goed werkt, hoeft binnen niet automatisch ook de beste keuze te zijn.
Binnen is het warmer, vochtiger en afgesloten. De luchtvochtigheid loopt er snel op, vooral in herfst, winter en het vroege voorjaar. Kippen produceren niet alleen mest waar veel vocht in zit, maar ook veel vocht door hun ademhaling. Een verkeerde bodembedekking kan daardoor ongemerkt leiden tot schimmelvorming, ammoniaklucht, luchtwegproblemen en parasitaire infecties. De juiste laag houdt het hok droog, schoon en comfortabel.
Waarom binnen in het kippenhok het anders is dan in de ren
In de ren draait het vooral om drainage, maar in het hok juist om warmte, vochtregulatie en hygiëne. Mest droogt er minder snel op en het vocht trekt in de bodem. Zelfs met goede ventilatie blijft de lucht binnen vaak wat vochtig. In het Nederlandse klimaat is dat bijna het hele jaar merkbaar.
Een goede bodembedekking moet dus niet alleen schoon ogen, maar ook vocht opnemen, ammoniak binden en luchtig blijven. Een te natte bodem zorgt voor verweking van de poten en bacteriegroei, terwijl een te harde bodem juist drukplekken veroorzaakt. De juiste laag is veerkrachtig, warm en ademend, zodat kippen droog en comfortabel kunnen rusten.
Hennepvezel – luchtig, warm en sterk absorberend
Hennepvezel lijkt op vlas maar is iets luchtiger en zachter. Het is gemaakt van de houtige kern van de hennepplant en neemt vocht zeer goed op. Hennep droogt snel, ruikt nauwelijks en blijft lang fris.
Kippen lopen er comfortabel op en het helpt om natte plekken te voorkomen. Hennep is bovendien stofarm, wat gunstig is voor de luchtwegen. In de winter houdt het warmte vast, in de zomer blijft het koel en droog.
Wie weinig tijd heeft om het hok vaak te verschonen, heeft aan hennep een natuurlijke, gebruiksvriendelijke oplossing. Het blijft langer luchtig dan zaagsel en is veiliger dan stro. Ook het verschonen gaat makkelijk, het weegt en kost weinig, en is composteerbaar.
Zaagsel – goedkoop, maar vaak te stoffig
Zaagsel is goedkoop en gemakkelijk verkrijgbaar, maar in kleine hokken vaak te stoffig. Fijn stof kan de luchtwegen van kippen irriteren en ook voor jezelf onprettig zijn. Gebruik het daarom alleen als het grof en stofarm is, bijvoorbeeld van beuk of populier. Vermijd vuren- of dennenhout, want die bevatten hars die bij warmte dampen kan afgeven.
Zaagsel neemt matig vocht op en moet iets vaker worden vervangen dan vlas of hennep. In grotere, goed geventileerde hokken kan het prima, maar in kleine houten hokken is vlas of hennep meestal een betere keuze.
Vlas – schoon, absorberend en geurvrij
Vlas is een van de meest prettige bodembedekkers in kippenhokken, en terecht. Het is schoon, geurloos, stofarm en heeft een hoog absorptievermogen. De fijngehakselde stengels nemen vocht snel op en laten mest indrogen, waardoor ammoniakvorming wordt beperkt. Dat houdt het hok fris en helpt luchtwegproblemen voorkomen.
Kippen lopen er graag op, en het vormt een zachte, comfortabele laag die makkelijk schoon te houden is. Bij veel vocht kan vlas wat samenklonteren, maar door het regelmatig even los te harken blijft het luchtig. Een laag van ongeveer vijf tot zeven centimeter werkt in de meeste hokken goed.
Vlas is volledig natuurlijk, composteerbaar en prettig in onderhoud – voor mens en dier.
Stro en hooi – warm, maar niet praktisch
Stro lijkt warm en gezellig, maar is in de praktijk geen goede bodembedekking. De holle stengels nemen nauwelijks vocht op en blijven nat. Daardoor ontstaan snel ammoniakgeur en schimmel. Stro is bovendien een geliefde schuilplaats voor bloedluis.
Hooi is zachter en droger en kun je wel goed gebruiken in de legnesten. Het vormt een prettig nestmateriaal dat eieren beschermt. Op de vloer van het hok is hooi echter niet praktisch: het houdt vocht vast en droogt slecht.
Brekers,-zand – handig om te vegen, maar slecht voor binnen
Zand oogt in eerste instantie hygiënisch, omdat mest er makkelijk uit te halen is. Op de mestplank werkt dat inderdaad goed: het droogt mest in en maakt schoonmaken eenvoudig.
Maar als bodembedekking op de vloer is zand, of het nu rivierzand of brekerzand is, in ons Nederlandse klimaat juist af te raden.
In een kippenhok is de luchtvochtigheid van nature hoog. Kippen ademen vocht uit, hun mest bevat veel water en in de herfst en winter is de buitenlucht zelf al vochtig. Zelfs met goede ventilatie blijft het binnen relatief klam. Zand koelt sneller af dan organisch materiaal en houdt die kou vast, vooral in de hoeken of onder de zitstokken. Daar stapelen mestresten en stukjes voer zich op, wat een broedplaats vormt voor schimmels en bacteriën. Dat kan leiden tot pootproblemen en luchtwegklachten bij kippen.
Zodra zand of brekerzand vocht opneemt, droogt het bovendien slecht op. De korrels sluiten de lucht af, waardoor verdamping nauwelijks plaatsvindt. De bovenlaag lijkt droog, maar daaronder blijft het nat en koud. Brekerzand versterkt dit effect: vocht blijft tussen de hoekige korrels hangen en de laag wordt compact en dicht.
Dat veel mensen aanraden om zand eerst in de zon te laten drogen voordat het in het hok gaat, zegt eigenlijk al genoeg. Zodra het in contact komt met vocht of mest, droogt het in het hok zelf niet meer goed op.
In warme, droge landen kan zand prima werken, maar in Nederland en België niet. Hier blijft het grootste deel van het jaar koel en vochtig, waardoor zand nauwelijks kans krijgt om echt te drogen. Wat in warme klimaten een schone bodem lijkt, verandert hier in een koude, klamme ondergrond die de luchtkwaliteit verslechtert en de gezondheid van kippen op termijn onder druk zet.
Een luchtige, absorberende laag van vlas of hennep is daarom een veel veiligere keuze. Die houdt het hok droog en warm.
Wat onderzoek laat zien qua informatie over bodembedekking
Uit verschillende onderzoeken van de EFSA*, UGA*, SLU*, UoB* en het NVI* blijkt dat strooiselkwaliteit direct samenhangt met vochtgehalte en luchtdoorlaatbaarheid. Materialen die langzaam drogen, zoals alle soorten zand en compacte bodems, vertonen vaker hogere ammoniakniveaus, meer bacteriegroei en een verhoogde kans op bumblefoot (pododermatitis).
Onderzoeken in Poultry Science, Veterinary Parasitology en Acta Vet. Scand. tonen bovendien aan dat Eimeria-oöcysten, de veroorzakers van Coccidiose, het langst overleven in koele, licht vochtige bodems zoals zand. De gladde korrels houden vocht en temperatuur stabiel, waardoor de oöcysten wekenlang actief kunnen blijven. In luchtige bodems, waar lucht circuleert en vocht sneller verdampt, dalen de aantallen veel sneller.
Deze combinatie van vocht, koelte en beperkte luchtcirculatie maakt zand en dus ook brekerszand een ideale leefomgeving voor coccidiose, wormeitjes, maar ook voor bacteriën als E. coli en Clostridium perfringens, die zich ophopen in vochtigere delen
Luchtvochtigheid en ventilatie in het hok
In een goed kippenhok komt de ventilatie van bovenaf. Zo kan vochtige lucht ontsnappen zonder dat het bij de kippen tocht. Toch blijft de luchtvochtigheid binnen vaak hoog, meestal tussen de 65 en 85 procent. Dat is niet erg, kippen zijn eraan gewend, maar het betekent wél dat je bodembedekking dat vocht goed moet kunnen opnemen en weer loslaten.
Zand doet dat niet. Het lijkt handig, omdat je de mest er zo makkelijk uit schept, maar in werkelijkheid houdt het vocht juist vast. De bovenlaag oogt droog, terwijl de onderkant koud en klam blijft. Zeker in koude nachten koelt het verder af, wat extra stress geeft voor kippen die graag op de grond slapen.
Materialen zoals vlas of hennep doen precies wat je wilt: ze nemen vocht op en geven het later weer af aan de lucht. Daardoor blijft de bodem luchtig, veerkrachtig en aangenaam warm aan de poten – een groot verschil met de koude, harde laag die zand vormt.
De mestplank
In veel kippenhokken hangt boven de bodembedekking een mestplank: een vlakke plaat onder de zitstokken waar de kippen ’s nachts hun mest laten vallen. Omdat kippen ook in de nacht mest produceren, komt het grootste deel op die plank terecht. Juist dáár kan zand handig zijn, omdat het ook weer makkelijk te vervangen is en maar een dun laagje nodig is.
Een dun laagje rivierzand, schelpenzand of brekerzand op de mestplank helpt de mest snel indrogen. De lucht blijft frisser en het schoonmaken is een fluitje van een cent. Met een van de mestschepjes uit mijn webshop schep je het er in een paar minuten af, zonder dat het aan de ondergrond plakt. De kippen slapen daardoor elke avond boven een frisse, droge ondergrond.
Ook kan je kiezen voor een krant of een dun laagje vlas of hennep. Dat scheelt nóg meer tijd: je pakt het pakketje mest gewoon in één keer weg. Het is maar net wat je handig vindt. Zo blijft de mestplank makkelijk schoon.
Ik gebruik zelf een dun laagje schelpenzand maar zie dat dit ook wel vochtig blijft. Door dit daags weg te scheppen met een mestschep / mestzeef Ook op de bodem. Daar mengen mest, vocht en condens zich voortdurend met het zand, waardoor het klam blijft en de onderlaag dichtslaat. Wat op de mestplank schoon en praktisch is, verandert op de bodem juist in een koude, vochtige laag waarin bacteriën en schimmels zich snel ontwikkelen.
Wie dus graag iets onderhoudsvriendelijks zoekt, heeft met een mestplank veel gemak. Een dun laagje zand of schelpenzand, eventueel met een krant of wat hennep eronder, maakt het schoonmaken eenvoudig en voorkomt ammoniakgeur. Met een fijne mestschep binnen handbereik is het dagelijks bijhouden zo gedaan.
Samenvatting
Alle soorten zand trekken vocht aan uit lucht en mest, maar drogen nauwelijks in een afgesloten hok.
Meerdere internationale onderzoeken tonen aan dat deze bodems bacteriegroei, ammoniakvorming en coccidiose bevorderen.
De BHWT raadt zand expliciet af voor gebruik in binnenhokken.
Goede ventilatie helpt, maar kan het natuurlijke vochtgehalte in een hok niet volledig compenseren, zand droogt nl veel slechter op.
Hennep en vlas bieden de beste balans: ze nemen vocht op, blijven luchtig en drogen vanzelf weer op.
Kort gezegd: zand hoort buiten in de ren of in een zandbad, niet op de vloer van het hok. In een vochtig Nederlands of Belgisch klimaat werkt het averechts: het lijkt schoon, maar onder de oppervlakte is het een vochtige, koude laag waarin bacteriën en parasieten floreren.
Wil je weten wat handig is voor jou kippenren? Lees dan hier: Bodembedekking in de kippenren
Bronnen (selectie)
European Food Safety Authority (EFSA, 2023) – Scientific opinion on welfare of laying hens related to housing and management
University of Georgia (UGA, 2018) – Litter management in small flocks
Swedish University of Agricultural Sciences (SLU, 2021) – Effect of litter materials on moisture and ammonia levels in poultry houses
University of Bristol (UoB, 2019) – Environmental factors and footpad dermatitis in laying hens
Norwegian Veterinary Institute (NVI, 2017) – Moisture retention and microbial load in alternative bedding materials
British Hen Welfare Trust (BHWT, 2022) – Hen housing and hygiene guidelines for backyard flocks
Poultry Science (vol. 96), Veterinary Parasitology (vol. 288), Acta Veterinaria Scandinavica (vol. 64) – Studies over overleving van Eimeria-oöcysten in verschillende bodemmateriaaltypen
Ik ben geen dierenarts. Alles wat je leest is gebaseerd op mijn eigen ervaring en kennis. Natuurlijke middelen en adviezen zijn bedoeld als ondersteuning en niet als vervanging van een behandeling door de dierenarts. Bij twijfel of ernstige klachten raadpleeg altijd een dierenarts.